VOL. 49 ISSUE NO.4 OCTOBER DECEMBER, 2006 AIZAWL
Editor
LAlramthanga
Tochhawng
Director of Agriculture
Joint Editors
H. Thankhuma
Dy. Director of Agriculture
(Extension)
R. Zoramthanga
AAIO
Directorate of Agriculture
Cir. Manager
Pi Vanramthangi
SMS (S.S)
Zoram Loneitu-a
thu chhuah duh nei
emaw, lehkha thawn
duh emaw chuan a
hnuaia Address-ah
thawn tur a ni.
Editor
ZORAM LONEITU
P.O. Box 098
Dte. of Agriculture,
Mizoram : Aizawl.
Pin - 796001
1. Editorial ……………………………………………………………………………. 1
2. Fur laia hriak nei thlai ven dan …………………………………….…… 2
- C. Lalzarliana, Prog. Director, MIP
3. A Market chiangsa Hmunphiah ……………………………….….………5
Wg. Cdr. Lalnghinglova (Rtd)
4. Kum 2007 Mautam hun atan inbuatsaihna kawng thenkhat.7
C. Lalnithanga, Insecticide Analyst
5. Fang neia rah chhuah thin hote ………………………………………. 9
H. Joela, S.O-Cum-S.A
6. Thlai rah tha chhuahtir dan …………………………………………….. 12
K. Lalthanpuia, AAI
7. Patchouli chin leh enkawl dan ……………………………………….... 14
Dr. Lalmuanzovi, Asst. Proj. Director, MIP
8. KVK hi eng nge ………………………………………………………………... 17
R. Lalramhluni, AEO
9. National Farmers Conclave, N. Delhi ……………………………….. 18
G. Ralmana
10. South India lamtluang …………………………………………………….. 22
H. C. Lalthansanga, Saiha
11. Agriculture Summit, 2006 ………………………………………………. 25
R. Lalhmingmawia, Lunglei, Pukpui
12. Kang damdawi Vrs Thing anchhedawng …………………………. 29
Baby Lalremkimi, Sr. Dev. Officer, Godrej Agrovet Ltd.
Aizawl.
13. KEIMAHNI ……………………………………………………………………….. 32
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT. - DEC. 2006
CONTENT
EDITORIAL_______________________________________
Mihring tungchhoa piang, mi pangngai ni tawh phawt in a kan hriat lar em em
leh a taka kan chan tir phei chuan thil hlu em em mai- }ANRUAL HI CHAKNA A NI” tih hi a ni.
Mihring inlaichinna kawngah te, Sawrkar leh Sawrkar indawr tawnna kawngah te, ram
leh ram indawr tawnna kawngah te, Pawl ho inlaichinna kawngah te, Kohhran ho inlaichinna
kawngah te, kut hnathawktu leh Sawrkar leh a thawktute inlaichinna kawngah te hian ]anrual
hi a pawimawh ber kan ti thei ang. Kan ]anrual lohva, kan insawisel tawn te, kan thawhho ]hat
loh te hian kan thil tih engkimah hlawhtlinna a awm thei lo reng reng a ni.
A bik takin Mizoram hian ei leh barah kan intodelh theihna tur chuan kan ]anrual tlan
deuh deuh a ]ul dawn a. Sawrkar leh Department hotute thu te, mithiamte thu te ngaichang
thiam ila, an thu awih thiam ila. Mipuite leh loneitute hian Mizoram tih changkanna tur leh tih
hmasawnna atana sum lo kal kan dawn te a nihna tur leh a hmanna tur dik takah hmang ]angkai
ila. Sawrkar hnathawktute pawhin rinawm tak leh taima takin kan thawhsaka te dinhmun
chawikan tum ranin thawk ila. Zoram mipui zawng zawngte leh chhung tinte hian ]anrual hi
chakna a ni tih kan hriat tlan ]heuh hi a takin hmang ila, tumah inthlahdah lovin ]angrual
]hâmin hmasawn turin hmalam i pan zel ang u. Kan ram leh hnam kan zahawmna tur a ni dawn
si a.
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
- 1 -
FUR LAIA HRIAK NEI THLAI VEN DAN
C. Lalzarliana
Programme Director, M.I.P
Mizoramah hian Hriak nei thlai hi kan ching uar lo hle, chuvang chuan hriakah kan
intodelh thei lo a, phai lamah sum tam tak kan thawn thla reng mai a nih hi. A tlangpuiin hriak
nei thlai ho hi thlasik laia chin a ni a, Mizoramah chuan furah ruahtui ringin duhtawk tui kan nei
thei a, ]hal/thlasikah erawh chuan tui a vangin khua a ro vawng vawng a, thlai han chin theihna
khawp tui lak tur a tlem si, hei vang hian hriak nei thlai chin pawh hi duh angin a uar theih loh a
ni ang.
Mizorama hriak nei thlai chin uar deuh
te chu Badam, Chhawhchhi leh Tel an]am hi a
ni mai awm e. Heng te pawh hi fur laiin kan
ching tlangpui a, heng kan chin ve te pawh hi
tam tham deuha ching kan awm tlem hle mai.
State dangah chuan thlasik thlai hlawk ber
chu Hriak nei thlaite hi a ni a. Sunflower
(Nihawi) te, Safflower, Niger, Linseed leh
Castor te hi Badam, Tel an]am leh
Chhawhchhi baka an chin tam te chu a ni. Fur
laia thlai pui ber-buh, vaimim leh thlai dang
an chin hnuah hriak nei thlai an ching leh a.
Thlasik laia hriak nei thlai an chin nachhan
ber chu rannung leh natna, hnim, thlai tichhe
theitu a tlem a, enkawl a awl bawk a, tin, tui a
mamawh tlem vang hian ]hal laia chin hi a
hlawk a ni.
Tarlan tawh ang khan Fur lai hian thlai
hi natna, rannung leh hnimte hian a tichhe
nasa bik a, enkawl a ngai zual a ni. Kan thupui
hian a huam zau viau mai a, mahse, Mizorama
chin uar deuh thlai, Badam, Tel an]am leh
Chhawhchhi te hi thlur bing mai ila.
1. Badam (Groundnut) : Badam hi a
hnah a no ]ha a, a tui vang hian bawmtu
rannung leh natna pawh a ngah a, a
buaipuiawm zual deuh deuh te chu
Red Hairy Caterpiller : Pangang hmul
sen ther thur, a upat hnu phei chuan setthlum
rawng lar tak hian Badam ]iak tir, hnah no lai
hi a bei ]hin a. A tamna hmunah phei chuan
chin ]hat leh ngai hial khawpin a ei chhe ]hin
a ni. Pangang hi Phengphehlep tui a]anga lo
insiam a ni a. Pangang hringtu phengphehlep
hi a var, a thla chu a dumin a bial pheuh
pheuh a, a thla flang pawh a sen riai a ni. He
pangang ven dan ]ha ber chu a puitling tawh-
Phengphehlep hi ENG hmanga man a ni.
Phengphehlep hian eng an bawm ]hin a,
Petromax hi Badam hmunah chhi ila, chu chu
an rawn bawm khawm hunah lo mana thah
mai tur a ni. Tin, hmun khatah a tui ]euh ]hin
a, hmuh fuh chuan tih chhiat ngei a ]ha. A tui
lo keu chu a bawr khawm tup a, ni hnih ni
thum hnuah an kal darh ]hin. An kal darh hma
hian suat rem tum tur a ni.
Damdawi hmang pawhin a ven theih a,
pangang eina hnuhma badam kung leh hnah
velah hmuh chuan BHC emaw Methyl
Parathion emaw Carbaryl hmanga kah tur a
ni.
Groundnut Leaf Miner : Pangang te
tak te, hnah chhunga kua hreuh ]hin a ni. A
awm tamna hmunah chuan badam kungte
chu an ro ru ]hin. A pui (Phengphehlep)
chuan pakhat te tein a tui kha hnahah a dah
diat diat ]hin a. A tui a lo keu chuan pangang
chu hnah noah a hreuh nghal a, a lo ]han len
hunah
hnah hnai deuhte pawt khawmin a chhungah
a inzial a, hnah chu a ei ]hin a ni. Pangang hi a
hmul ve lova, mam purh, a lu hring, a taksa
- 2 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
dum a ni a. July a]anga December hi a tam
hun lai a ni.
BHC, Methyl parathion leh Carbaryl
hmang in thlai a venhim theih.
Aphid: Rannung te tak te te, thlai zik
no leh hnah hnuai lama bet thep ]hin rawng
uk-buang a ni. He rannung hian badam chauh
lo pawh bean te, channa leh be lam chi te
pawh a bei ]hin. A rualin an awm a, thlai no
lai ah an bet ]hup a, zing leh tlai ni nem hian
hmuh an awl. Hmui zum sei deuh an nei a, chu
chuan thlai tuiril an hip chhuak a, thlaiin a ro
phahin a ]han a ]hu a, a thar ]ha thei ]hin lo a
ni. Fur lai chuan he rannung (Aphid) hian
thlai a ti chhe tam thei vak lova, ruah tui tlak
tamna hmunah phei chuan ruah tuiin a tleng
zel avang hian a chimawm lutuk lo.
A ven dan: Rannung ]henkhat Lady
Bird Beetle, Mizo in Sapnu kan tih hian heng
rannung hi a ei ve ]hin. Rannung thatna hlo
chi hrang hrang-Monocrotophos, BHC, Methyl
parathion, Nicotine sulphate, Malathion te
hian a kah theih a, heng hlo hman dawn hian
puan sukna sahbon nena pawlhin a thawk ]ha
leh zual.
Badam Natna }henkhatte: Badam
natna tlanglawn ber leh Badam chingtute
manganpui ber chu Tikka natna hi a ni. Tikka
natna hi a lang chhuak tlai a, badam par
dawnah chauh a rawn lang chhuak ]hin.
Natna a kai hma poh leh chhiatna a thlen nasa
a, badam a insiam hnua kai a nih chuan a thar
a ti tlem tawh chuang lo a ni. A natna hriat
dan ber chu a hnah kha a lo dum ]het ]het a, a
dum chu a lian tial tial a, a hnuah chuan a lo
inzawm phut ]hin. Hetiang a lo nih tawh
chuan a hnah chu a lo ]il ta ]hin a ni. He natna
hi July leh October inkarah a awm ber a,
boruak hnawng leh khawlumah a zual ]hin. A
enkawl dan ]ha ber chu a venna hi a ni. Hnim
leh hnawmhnawkte thenfai vek a, hal ral tur a
ni. A dang lehah chuan kum zawna badam
ching lovin, kum 2/3 tal thlai dang chin tur a
ni. Hetianga tih hian nasa takin a veng thei. A
chi tuh hma hian a chi chu darkar 4 chhung
Formalin-ah chiahin emaw darkar chanve
copper sulphate-a chiahin he natna hi a veng
thei bawk. Natna a lo lan chhuah tawh chuan
Bordeaux mixture emaw zineb/moncozeb
emaw sulphur hmangin a tih dam theih.
Groundnut Rust - Tun hnai mai a]ang
khan he natna hi India ramah a lo hluar phut
mai a, tunah chuan buaipui tham tak takin
Badam chingtute a ti buai tawh a ni. He natna
lo lan chhuah dan chu badam hnahah khan
spot tuiek rawng a lo awm a, a lian tial tial a, a
hnah pum a lo ro ]hin a ni. A hma a natna nen
a danglamna chu a hnah ro kha a tla ve mai
lova, a kungah a bet tlat ]hin. Damdawi -
Sulphur, Zineb, Moncozeb, Carbenazim leh
Carboxin hmang hian a tihdam theih a ni.
Tel An]am : An]am bawmtu leh tichhe
thintu rannungte chu kan hre vek ang a, tel
an]am pawh hi chutiang rannung chuan a
bawm duh a, ven uluk a ngai hle.
Aphid- Badam bawmtu ang tho khan
tel an]am pawh hi Aphid hian a duh hle a, tel
an]am eichhetu rannung chimawm ber a ni
hial ang. A huhovin za tam takin an]am kung
khatte an bawr ]hin a, a tui an hip chhuak
]hin a ni. Hei mai hi a la ni lo, Aphid hian thil
tui thlum a ti chhuak a, chu chu fanghmir leh
rannung dangten an bawm ]hin. Boruak
hnawng leh chhum tam lai hian a hluar duh. A
ven dan leh enkawl dan chu a hmaa tarlan
tak Badam-a Aphid tih dan nen khan a dang
chuang lo a ni.
Cabbage Butterfly - Zikhlum leh
Parbawr bawmtu rannung pakhat Cabbage
butterfly hian Tel an]am pawh hi a bawm
duhin, a tichhe nasa thei hle. Phengphehlep
puitling hi a var sar a, a thlaah a dumin a
- 3 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
pawlh pheuh pheuh. A tui a]anga pangang lo
piang chhuak chu rawng eng, hmul tawi te te
nei a ni. Hetiang pangang hi a awm chuan
BHC emaw Carbaryl-in kah tur a ni.
A Natna : White Rust hi Tel an]am
natna zingah chuan a darh zau ber a, kum tin
tel an]am thar zat pawh he natna vang hian
nasa takin a tlak hniam phah ]hin a ni. He
natnain a khawih lai chu a pawng bikin a dam
]ha pangngai aiin a danglam ]hin. A par pawh
a rawng ti danglamin a eng aiah a hring daih
]hin a, a par hi a thlawn ve mai ]hin lo. A ven
dan ]ha ber chu a chi hi Metalxyl-ah chiah hi a
ni.
Downy Mildew - Downy Mildew hi tel
an]am hnah leh a parah a lang ber a. A hnah
hnuaiah hring dal nghelh a lo awm a, chu chu
a lo lian tial tiala uk lam lek lekah a rawng
pawh a inthlak ]hin. A nasatna hmunah chuan
a hnah chu a ro a, a sawng te bawk ]hin. A ven
dan ]ha ber chu an]am lam chi hnim awm ve
thlawh fai vat a, hal ral tur a ni. Damdawiah
chuan Bordeaux mixture, mancozeb hman a
]ha.
Chhawhchhi - Chhawhchhi hi
tlangram loah pawh buh leh thlai dangte nen
kan chin pawlh ]hin a, hriak nei thlaiah chuan
Mizoten kan chin tam ber a ni awm e.
Pangang hring, Chhawhchhi hnah leh
rahah te lut ]hin hi a chimawm ber chu a ni.
Pangang chi dang, a rawng hring vet ho
mahse, hnah chhunga lut ve lovin pawn lam
a]anga ei ]hin a awm bawk. Heng pangangte
hi BHC, Endosulfan, Carbaryl leh Quinalphos-
in kah tur a ni.
Gall Midge - Thosi ang tak rannung hi
Chhawhchhi parah a tui ]hin a, a tui chu lo
keuvin pangang te tak te te a lo chhuak a.
Chung pangangte chu a par chhungah chuan
lutin an ei chhe ]hin a, rah insiam ve tho
mahse, a thawp vek ]hin a ni. BHC emaw
Methyl parathion hmanga kah tur a ni.
Endosulfan, Dimethoate leh Carbaryl-te pawh
a hman theih.
Phyllody - He natnain a bawm thlaite
chu an hnah a te a, a ]ang a bukin a inhnaih
em em bawk a ni. A chi insiam ve mahse, a tak
lovin, hriak a pai thei lo.
Leaf Spot - Hnah hnuai lam leh chhung
lamah a uk buangin spot a lo awm a, a rei
deuh hnuah chung spot bial chu a zawm
khawm a, pakhat lian puiin a lo awm ]hin.
Hetianga a awm tawh chuan a hnah chu a ]il
zo deuh vek thei a ni. Rah ]ha a chhuah thei
]hin lo. A ven dan ]ha ber chu a chi chin tur
kha tui saah darkar 1 chiah tur a ni a, chu chu
daihhlima dah ro leh tur a ni. Thiram pawh a
chi sawisak nan a ]ha hle bawk.
Tarlan takte kha a tlangpui a ni mai a. A
pawimawh berah chuan Hriak nei thlai leh
thlai dang venghim tur chuan enkawl ngun
leh vil peih a, rannung leh natna awm leh
awm loh thlithlai reng tur a ni. A chin tura
dah, a chi damdawia sawisak hi tih ngei ngei a
]ha a, hei hian thlai natna lakah a venghim ber
a ni.
- 4 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
A MARKET CHIANGSA HMUNPHIAH
Wg. Cdr. Lalnghinglova (Retd)
Kum tina a hralhna rate tlahniam ve ngai lo leh a market awm chiangsa chu Hmunphiah
hi a ni a. Sawhthing leh Iskut buaipui ai chuan Hmunphiah buaipui hi a hlawkin a manhla zawk
a. Sawhthing hralh ]hat kumin kg-ah Rs. 10/- aia tama kan hralh chuan hralh ]ha kan inti hle a,
zawngchhang tlakah kan ngai a. A kum lehah chuan kg-ah Rs. 5/- pawhin kan hralh thei lo a,
Iskut wholesale-a hralhna rate hi kg-ah Rs. 5/- aiin a sang ngai awm lo e. Wholesale-a
Hmunphiah hralhna rate erawh chu kg-ah Rs. 10/- aiin a hniam ngai lo a ni.
Hmunphiah hi a diptu awm lohnaah
chuan hmun tinah a ]ha duh a. Hmun
chhengchhia leh kham awi tak takah pawh a
]ha duh vek a. A zung hian lei a phuar
khawm ]ha a, amah hi a zang bawk si a.
Leimin tur ven nan pawh a ]ha hle a ni.
Enkawl vak a ngai lo a, nisa leh ruahsur hi a
]ha tawk mai a, lei ]ha pek pawh a ngai lo a.
Hal kan lah chu a ngeih hlei hlei bawk si a.
Ka ruahman theih chu nise, Durtlang leh
Sakawrhmuituai tlanga kawng chhak leh
thlang awi zawng zawngah khian thing aiin
Hmunphiah ka phun tir vek ang. Min a veng
ang a, kum tin sum hnar ]ha a ni bawk ang.
Rate ]haa hralh tur chuan Hmunphiah
hi a lak hun dik taka lak a ngai a, uluk taka ni
saa pho ro tur a ni. Pho ro laiin daiin a tlak
tur a ni lo a, ruah nan tir loh tur a ni bawk.
Pho nasat lutuk loh tur a ni a. A ro tawka
pho chuan a rawng hi a hring ]ha a, chu
chuan hralhna rate-ah awmzia a nei thui hle
a ni. Pho nasat lutuk chuan a buang vek thei
a, a hralhna rate a tlahniam vek thei a ni. A
lak hun dik tak chu a vui chhuak fel hlim
hlawt, a la no lai leh a me insiam hmaa lak
tur a ni. Hmunphiah leitu Company liante
chuan hetiang a nih laia laka ]ha taka tih ro
chu an duh ber a. A chi thuah chuan
Phiahpui an duh ber a,
Phiahfang/Phiahthirin a dawt a ni.
A no laia lak chuan a hring kg 2 leh
tlemin a ro kg khat a siam tawk a. A ro chu
kg-ah Rs. 10/- aia tlem lova hralh theih a ni.
Motor lian phur khat hi Quintal 90-100 vel a
ni a. Kg-a Rs. 10/- rate-a chhutin Rs. 90,000-
1,00,000 man a ni. Kut hnathawka
eizawngtute tan Hmunphiah buaipui hi thil
hlawk tak a ni.
Amaherawhchu, Hmunphiah hi zalen
taka duh zat zat lak theih a ni lo a. Forest
Department hian kum tinin a lak phalna hi
Mahal hmangin a hralh ]hin a. Mahal tam
zawk chu Silchar vaiin Mizo hmingin an
chhang a. Mahal chan hnu chuan man tlawm
te tein khaw hrang hrangah an lei khawm a.
An lei khawmsa chu Bhaga leh Silchar-ah an
phur thla a. Hmunphiah leitu Company
liante hnenah man to tak takin an hralh leh
]hin a ni. Silchar vaite hian heng Company
lian ten Mizoram an lo thlen lohna turin dan
dan chi hrang hrangin an lo dang ]hin a.
Hmunphiaha sumdawnnaah hian a hlawkna
tel tlem ber chu Mizo kan ni a, Silchar vaite
hian an tel tam zawk daih a ni. Kum 3 kalta
chhung khan Forest Department-in kum tina
Mahal Fee an hmuh hi cheng nuai 10 pawh a
tling lo ang. Hmunphiah laa inhlawhfa
chhungkaw tinte hian cheng sing tam an
hlawh lo ang. Silchar vaite erawh chuan
cheng nuai telin hlawkna an hmu a ni.
Pathian chatuan remruatna ang chuan
Zorama Hmunphiahte hi zofate chhawr
]angkai leh hlawkpui tura siam a ni a. Chuti
nilo se Hmunphiahte hi Mizorama awm
- 5 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
lovin vai ramah an awm vek ang. A lak hun
Pathianin a ruat pawh hi Mizote hnathawh
dan nen inmil deuh mai a ni a. Buh kan seng
a, inah kan phur hawng a. A lak hun ]ha ber
hi kan awllen lai taka lak theih turin a siam
tlat a ni.
Chuvangin, Forest Department pawh
hian Hmunphiah hi Mahal tawh lo hram se.
A duh apiang tana inhlawhfak theihna zalen
taka lakkhawm theihin siam se. A la
khawmtute tan Mizoram chhungah chuan
chhiah lak loh ni se. Mizoram pawna phur
chhuak tur chuan Forest Depaltment-in
Transit Permit pe sela. Transit Permit Fee hi
kg-ah cheng khat zel lak ni se. Permit fee hi
Treasury-ah phurh chhuah hma ngeiin pek
tir vek ni se. Forest Department hian Mahal
hmanga an hmuh aia tam sum an la lut ngei
ang.
Kuminah hian Mizoram Hmunphiah
lei turin Company lian pakhat Vivabha
Industries a lo kal dawn a. He Company hi
MIP Marketing Board zawn chhuah a ni a.
India rama Hmunphiaha sumdawngtu
Company lian ber a ni a. Nitin Hmunphiah
sing hnih vel siam chhuaka hralhtu a ni. He
Company hian Mizorama Society pakhat,
Mizoram Forest Produce Marketing Agency
thurualpuiin anni nen thawhhona thuthlung
(MOU) an sign a. Society hian Hmunphiah a
leikhawm ang a, Aizawlah leh Vairengteah
dahkhawmna hmun Collection Centre a siam
ang. Heta ]ang hian company hnenah Transit
Permit siamin a hralh chhuak ang. Society
hian mipuiin zalen taka Hmunphiah an
lakkhawm theihna turin Forest Department
hnenah dilna a theh lut tawh a ni.
India hmarchhak State 8 te zingah
chuan Mizoram hi ramhnuaia Hmunphiah
tual ]o ngah ber kan ni mai thei. Lakhawm
vek thei ta ila motor lian phur 1000 chu a
tling ve mai thei awm e. Kg-a cheng sawm
rate-a chhutin Motor lian phur 1000 chu
cheng vaibelchhe 10 man vel a ni ang. Chu
sum chu lakhawmtu mipuiten an chang ang
a. Forest Department-ah chuan Transit
Permit Fee cheng nuai za vel a lut thung ang.
Meghalaya-ah chuan Hmunphiah
plantation hi an siam uar hle a, Kum tinin
Motor lian phur 2500 vel chu an ram
pawnah an thawn chhuak ]hin a ni. A lak
hun dik takah an lakhawm vek a. A dah
]hatna hmun sawrkar sak kudam lianah an
phur khawm a. Chuta ]ang chuan a leituten
an rawn phur chhuak ]hin a. Fur lai pawhin
hralh chhuah tawk a awm reng a ni. Anni
chuan Mahal System an nei ve lova. Transit
Permit hmang vekin an phur chhuak a ni.
Sikkim pawhin Hmunphiah chu a ngah ve
hle a ni awm e. Kum khata an hralh zat chu
Motor lian phur 1200 vel a ni an ti a ni.
Tuna Mizoram dinhmunah chuan
Hmunphiah hi BAFFACOS-ah rin luh ni se a
]hat a rinawm. Tun a]ang hian a hmun siam
]an ni se. Mau tam kum, a seh kumah chuan
tumahin buh ching lovin Hmunphiah hmun
siam vek se. Hmunphiah hmangin ]ampui
mitthi vanga tawrhna rapthlak kan pumpelh
thei ang.
- 6 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
KUM 2007 MAUTAM HUN ATANA INBUATSAIHNA
KAWNG }HENKHAT
C. Lalnithanga
Insecticide Analyst,
Directorate of Agriculture
Aizawl
Kum 2007 hi Mizoram hmun tam zawka mautam kum a ni a, hemi kum hi sazu puangin
buh a seh kum tur nia rin a ni. Mizoram hmun hrang hranga Mizorama mautam hmasak
chanchin sawitute sawi dan leh kum 2007 atana inbuatsaihna tur rual u zawk te sawi leh an
rawtna ]henkhatte hmang ]angkai duh an awm takin ka han tarlang ve dawn a ni. Heng rawtna
te hi a bik takin thingtlang lo neitute tan a ni.
1. Lo vah lai a]angin : Mizoram hmun
hrang hrangah lo vah hun a inang lo, khaw
]henkhatah chuan ‘Favang vah’ an ti a, kum
thar hmain lo an vat a, hetiang huna lo vah
hi a kang ]ha duh a, a kang na bawk a, mei
kawng sial loh phei chuan ram a kang duh
hle. Hei vang hian khaw ]henkhat chuan an
ram hum nan leh khekna nipah fawmin
favang vah hi an phal lo. Hmun tam berah
chuan kum thar hnuah lo an vat ]hin.
Mautam sehmang kumah chuan lo vah lai
a]angin uluk tur a ni. Hneh taka enkawl leh
ven theih tawk chauh lo atan hian pawm tur
a ni a, lo vah laiin thing leh mau chu lei seh
chinah rawt tur a ni. Bezamngul tur pawh
zuah tam loh tur a ni. Thing hmun nei
pawhin thing lian deuh kih ngai chu a hniam
thei ang berah kih tur a ni. Lo a kan ]hat duh
nan thing leh mau tlu pawh eh zuiin a
inthuah ]ha thei ang berin tluk tur a ni.
2. Kangvarah : Lo hal hnu, mangkhawh
laiin thing bung leh mau bung, thlam thing
atana mamawh bak chu vauah paih vek tur a
ni. Thing luang pawh a nam lum theih chin
chu lo mawng lamah nam lum vek tur a ni. A
lian zual tlema inkhawm kang deuh pawh
pheh hniam vek tur a ni. A hma lama kan
sawi tak ang khan bezamngul tur pawh zuah
tam loh tur a ni. Thlam thing tur pawh thlam
nghenga tun mai mai loh tur a ni. A theih
hram chuan thlam thing tur pawh
thingkhawn siama dah fel tur a ni.
Mangkhawh zawhah lo pumpuia
khuar awm te, saphu khur leh bahra khur
hlui te hnawh vek tur a ni. A theih hram
chuan thlam pawh hung nghal a,
mangkhawng kam tur a ni. Chubakah lo kha
mangkhawng daia hung vek a, mangkhawng
kam tur a ni. A chhan chu thlai chi thlak lai
leh buh tuh lai hian sazu a nghal thei a, khaw
]henkhatah chuan mautam kum kher lovah
pawh buh chi hi sazuin a chhar ]hin a ni. E.g.
Tlangpuite, Tlangpui lian, Chalrang
thlawhhma.)
3. Sazu tûr : Sazu tûr hman dan chu
kum 2006 khan YMA hruaitute, AMFU
hruaitute leh VC te zirtir vek an ni tawh a ni.
Sazu tûr hi VC/YMA/AMFU hriatpuiin
khaw puma loneitute hman tur Agriculture
Department-ah lam tur a ni a. Sazu hrai
pawh VC/YMA/AMFU hotute kaihhruaina
hnuaiah a huho leh a rual tlanga buatsaih tur
a ni. Sazu tur hi tlem tlema sem den den mai
lovin buhfai thawh khawm a, hotute
kaihhruainaa a tûr chak tur (sazu tûr leh
buhfai chawhpawlh) kha a chah ni bik
- 7 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
ruatah kawtchhuahah sem tur a ni. Sazu r
hi kan sawi tak khaw hotute chauhin kawl
tur a ni a, naupang, mianglo leh tar deuhte
khawih theihah dah loh tur a ni. Sazu hrai hi
a rual tlang zelin zau khata lo nei ho khan
huaihawt tur a ni.
Sazu hrai hmasak ber chu buh tuh
laiin ]an tur a ni a, a ]ul dan a zirin tih chhoh
zel tur a ni. Buh leh thlai ]o hnuah pawh
sazu chet dan thlithlai reng tur a ni. Sazu
hrai apiangin sazu thi kan chhar zat kha
chhinchhiah a, YMA/VC/AMFU hruaitute
hnenah hriattir zel tur a ni a, anni ho khan a
]ul dan a zirin Agriculture Department-ah an
report leh ]hin dawn a ni.
Sazu tûr kan lak zat leh hman zat te,
sazu hrai hun, ni, thla leh kum te, sazu thi zat
te, sazu thi zingah a puang mak leh danglam
te chhinchhiah vek tur a ni.
4. Hlo thlawh : Kan sawi tak angin
mahni ven hneh tawk chauh thlawhhma lak
tur a ni. A theih ang angin fai taka hlo thlawh
tur a ni. A hnim hian sazu an nghal bik a ni.
Mautam seh mang kum hian sazu chauh lo
pawh sava leh rannung pawh an hluar mai
thei, thlithlai ngun tur a ni. Mizote hi thil
mak lawm hnam kan ni deuh awm e,
Mautam seh mang kumah hian sazu piang
danglam leh mak buaipui lovin kan tum ber
chu buh leh thlai ven a ni a, buh chi leh thlai
chi a mang lohna turin a tam thei ang ber
thar tumin ]an i la ang u. Mi ]henkhat chuan
Mautam seh mang kum hian thlawhhma lak
loh an sawi mawi a, mahsela, theihtawpin
]an la ve phawt mai ila, thawk lo na na na
chu sawrkar pawh hian ]anpuina a pe kher
lo mai thei a nia, thlawhhma la ila, ven tum
phawt teh ang u.
Hlo thlawh chhung zawng hian sazu
leh sehfa dang chet dan leh nghal dan te chik
taka thlithlai reng tur a ni.
5. Buh chin tur : Mautam hmasaka
sazuin buh a seh dan hrang hrangah sawi
dan a inang lo hlawm. Khaw ]henkhatah
chuan ]ha taka buh seng an awm a, buh rau
rauah a tharrang (]ai) hi a seh lo deuh nia
ngai an awm a, hetihlai hian Kum 2006 khan
Puilo khaw ]ai chin chu sazuin a seh zo deuh
vek a ni. Engpawhnise, mahni khaw
thlawhhmaa chin tur chu mahni thu ni se,
buhpui ai chuan ]ai chu a him deuh zawk nia
ngai an awm.
6. Mizo thang kam : Mizo thang chi
hrang hrang : vaithang, thangchep,
mangkhawng, hnawhtawt, sahdal etc te a
tam thei ang ber kam tur a ni. Saichal khua
chuan kum 2006 khan sazu an awk hnem
hle. Kan tih theih ang ang tih ve hi kan huam
tur a ni.
Buh hi a par lai a]angin ven ngun
lehzual tur a ni. }ai a ni emaw buhpui a ni
emaw, a hmin ]an hunah chuan buhvui
hmawr a hmin chuan seng nghal tur a ni. A
awmzia chu a up hmin theih ta maw tihah
hman hmawh taka seng tur a ni. Mautam
hmasak khan mi tam tak sawi dan chuan
favang awllen (lo zawh hnu) khan lo an kan
khat deuh a, a kal chhun ten buh hmawr a
hmin ]an hnu lawkah lak tuma an
thawhchhuah meuh chuan buh la tura an
bun hmain buhvai a bo duak thu an sawi. Hei
vang hian kum 2007-ah hi chuan nghak
khawtlai lovin lo zawh hnuah chuan nitin
sazu chetla thlithlai pahin mahni lo kha kan
zut tur a ni a, a buhvui hmawr a eng (hmin)
ta tiha seng nghal vek ni se a ]ha ang.
Buh seng sa chu chil loh pawhin
thlamah a up theih a, mangkhawngin thlam
a hual tlat dawn avangin a him deuh mai thei
a ni.
- 8 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
FANG NEIA RAH CHHUAH }HIN HOTE CHIN DAN
LEH ENKAWL DAN
By H. Joela
S.O-cum-S.A
A hmasa berin, vawiina ka thusawi ngaithlatu zawng zawng te, in vain in hnathawhna-
ah tluang taka thawk turin, ka duhsakna sang ber ka hlan a che u.
Vawiina kan sawiho tura thupui
thlan chhuah hi Fang neia rah chhuah ]hin
hote chin dan leh enkawl dan” tih a ni a. A
bawplawka kan lak dawn chuan, Fang
neia rah chhuah lo a awm em ni?v A fang
erawh a inang lo deuh a ni mai a lawm” a
tih theih awm e. Amaherawhchu, a
thupuiin a tum tak hi chu kawm neia rah
chhuah hote a sap ]awnga Leguminous
Crops an tih hote hi an ni a. Hrui anga zam
chi te, thingkung ang chiah te hian ei theih
chi leh ei theih loh chi tam tak an awm a.
Kan rama kan hmuh tlangpui hote chu
Hruizam ang chiah chuan Bepui, Bete,
Bekang, Behlawi, Bereuh, Be kawm nei,
Bepui hmawm khat, Hruiduk, French Bean,
Chana leh kan chin chi hrang hrang te an ni
a. A kung nei a awm te chu, Zawng]ah,
Kelbe, Japan Zawng]ah, Archangkawm,
Vang rulei, Khanghu, April par leh Vang te
hi an ni a. A dang pawh sawi tur a la tam
ang. Kan chenna khawvel kan chen fe a.
Tharchhuah a tlem laiin eitu kan pung zel
lawi si. Hetiang kan nih lai hian mithiam
ten heng kawm/fang neia rah hote hlutzia
an hmuhchhuah meuh erawh chuan kan
khawvel hi hnim hringin a khuh reng
theihna tura Khuanuin hmanrua tura a dah
a lo ni reng mai tih hmuhchhuah a ni ta a.
Hemi a]ang hi chuan an ]hatna hi a ]angkai
thei ang ber hman tumna chuan mithiamte
rilru a luahkhat ta a ni. A chin dan ai mahin
a ]angkaina kan hriat hnasak phawt hi tih
makmawh a nia ka hriat avangin i lo thlir
hmasa phawt ila a ]ha awm e.
Chute chu :-
(i) }ampui mitthi laka min
chhanchhuaktu a ni. Lei chhe takah pawh a
]o theih bakah an thar hma thlai danga kan
hlawhchham chang pawha min phuhru
theitu a ni. A phurh kual velah harsatna a
awm ngai lova, ram hla takah pawh phurh
kual theih a ni.
(ii) Chaw ]ha a tling : Chakna a pai
hote hi a ]ha hle a. Mithiam hote chuan
damreina damdawi mumah an puang hial
a ni. Khawvela dam rei ber ber hnam hote -
Mongolia tlangrama cheng ]hin hote. South
America ram kilkhawra cheng, Indian hote
leh hnam fing hmasa Incas an tih hote
chuan an ching uar hle a ni tih an
hmuchhuak a. A bik takin French Bean
phei hi chu Spanish Pasal]ha ram chhuak
hoten South America a]angin Europe-a an
rawn seng luh a ni.
(iii) Man tlawm si tui bawk si a ni. A
chi atan tih lohah chuan eng hun lai pawha
chin theih a ni. A thar hma a, ei duh lo fa an
awm lova, a enkawl a awlsam bawk si.
Pangpar mawi takte leh thei tui takte leh ei
tura tui bik tak hote hi enkawl an hautak
bik ]hin a, a thar pawh a hlawk bawk hek
lo. Hetih lai karah hian Fang neia rah hote
- 9 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
hi erawh chu an tui em em laiin, a thar a
hlawk a, enkawl a awlsam bawk si.
Chunglam thilthlawn pek kan dawn zinga
ropui ber pakhat niin ka hria.
(iv) Lei]ha min petu a ni. He mi tak
mai hi an pawimawhna leh thil dang
zawng aia a buk ti rittu a ni. Thlai chaw
pawimawh bera ngaih, a ]han len tirtu ber
Nitrogen an tih hi an mamawh a tam chu
dahkhawlin an ]henawmte an theh chhuah
ve ]hin a. An hnung a lo kalte tan an
chhekkhawl zel zawk a ni. Ramchhia, lei
chhiatna hmun leh lei laih thar tih rawtui
leh nana hman nasat ber an ni. Nitrogen a
siam mai bakah an hnah leh an kung ]awih
tawhte chu thlai chaw ]ha tak a lo ni bawk
si a. Thlai mal khaiah chuan an ni tluka
]angkaina ngah sawi tur a tam lo khawp
mai. Thingkung ang chi hote hi huan
hungna tura ]ha tak an ni a. Hrui anga zam
hote lah hi khauh ]ha tak an niin awih
pangah pawh zam mahse a lawn a harsa ve
lo.
(v) Chenna ram mila chin turin
siam a awl bik. Thlai chi inthlah pawlh awl
tak mai a ni a. Hmun lum tak a]anga vawt
takah pawh hmuh tur an awm a. An chinna
ram boruak mila chin turin a chi thar a
chhuak vat ]hin. Hetiang a nih avang hian
State leh ram hrang hrangah chi hrang
hrang hmuh tur tam ber thlai a ni.
Heng hote hi a ]hat bikna langsar
bikte chauh an ni a. Anni hi awm ta lo se,
khawvel hi thlalerah a chang mai dawn a.
Chuvangin a humhalh dan kan hriat ang
angin, engti hawi zawng pawh nise, ]an lo
la ve tawh ]hin ang che.
A Chin dan: Fang neia rah hote hi
kan sawi tawh ang khan enkawl a harsat
loh bakah a chin pawh a harsa lo kan tih
tawh kha. A chinna leilung hi kan ram
angah hi chuan khur laiha chin ni se a ]ha
a. Kumhlun tur anga chin hote pawh hi a
khur laih ni se a ]ha hlei hlei. Lung te hret
hmun a]anga tlak lei sakhal ang reng takah
pawh a chin theih a. An ]hat duhna ber chu
lei sakhat vak lo, lei thur lam tehnaah
chuan 5.5 - 6.0 hmunah a ]ha duh.
Thlai chaw an mamawh dan :
Nitrogen an khawl khawm ]hin kan tih
tawh kha. A bik takin Nitrogen hi NPK
a]ang hian thlai dangte mamawh zat hmun
thuma ]hen a hmun khat tling che che
chauh an mamawh a. Hectare khat atan
hian Phosphorous (P) leh Potassium (K) te
hi Kg. 125 chauh an mamawh a. Nitrogen
chu eng ang hmunah pawh ching ila, an in
tum chawp theia ngaih a ni. Lei]ha te hi
kan pekin a kung a]anga inches 3 aia hnaia
dah loh tur. Kan hriattur pawimawh tak
erawh chu, kangvar nei vap al lakah hian a
bikin Bean hi a ]ha thei lo tih hriat tur.
A tuh hun leh a chi mamawh zat :
Kan ram angah hi chuan a hringa eitur
atan chuan eng hunah pawh a chin theih ti
ila a sual awm lo e. A chia lak tur atan
erawh chuan July - September inkara chin
leh January - February thla hi chin hun ]ha
ber a ni. Dan tlangpuiin Hectare khatah
Kg. 85-90 hi a tawk viau mai.
Bepuipawr leh Bepui hmawm khat
emaw, Behlawi te leh Fangra hote hi thui
tak tak zam chi an nih avangin a chi
mamawh hi a tlem bik hle a. Kg. 25 - 35 vel
chauh a ngai.
- 10 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
A enkawl dan : Thui tak taka zam
hote an nih deuh vek a. Thlai zam darh vak
hote hi chu an zamna siam sak tluka ]ha a
awm lo. A ngul sawh emaw, an zamna siam
sak an nih hian a lawh a awlsam a, a
thianghlim bawk a. A ]hat dan berah chuan
a rah kan lawh hi phih thlak emaw, pawh
thlak emaw ni lovin, sakawrbakcheha cheh
thlak ngei ni se a ]ha a. A dimdawih thei
ang bera lawh tur a ni. Hei hian a rah rawn
insiam mek leh par chhuah mek te kan
khawih hliam loh nana fimkhur a ngaih
vang a ni. An kung khawih hliam nasat
avang hian natna ten an bawm duh bik a,
an ]han a ]hut phah bawk.
A chi lak tura dah hran bik neih hi
chin ]hanah nei ila a ]ha khawp mai. Fang
neia rah kan chin hote hi a chanve zet hi a
hringa ei a ni a. Heng hote hi a chi atana
kan dah hran hote hi chu an rah chhuahte
chu khawih loh ni se a ]ha ber, a dang aia
chawmna pek ]hat ni se a la ]ha lehzual. An
zamna tura a ngul kan sawh phun hi a chi
atana kan ruat hote chu ban phak aia sang
daih ni se a ]ha a. Phulraw ler lam sawh
phuna zar tir hi a ]ha khawp mai.
A thar theih zat : Kawm neia rah
chhuak hote hi an thar hlawk thei hle mai
a. Ram zau zawng in tiatah chuan a thar
hlawk bera ngaih a ni. A hringa ei tura lak
pawh hian hralhna a hnawng ve vak ngai
lova. Hectare khata zauvah hian Quintal
50-80 zeta tam hi a narana chinin a thar
theih a. Uluk deuha enkawl phei chuan 90
Quintals thleng a chho thei. A roa seng a
nih pawhin 40 Quintals lai a tling thei
bawk.
Awle, fang neia rah chhuah hote
chanchin tlangpui chu tarlan a ni ta a.
Pathian chatuan remruata hmun
pawimawh ber changtute zing a mi an ni
tihin, an ]hatna leh an hlutna hmuchhuak
belh zel turin hma i la ang u. Hemi thu
a]anga thurawn pek tur che ka neih chu:-
Pheichham man i duh chuan fang neia rah
chhuah hote hi ching uar rawh. Anni tluk hi
Pheichham man tur an awm chuanglo e” tih
hi a ni.
Ka lawm e..
- 11 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
THLAI RAH }HA CHHUAHTIR DAN
K. Lal
]
anpuia, AAI
DAO Office, Aizawl
Awle, tun ]uma kan thupui, Thlai rah ]ha chhuahtir dan” tih hian a huam zau thei hle
awm e, kan thlai thar rah ]ha an chhuah theihna tur chuan thil ]ul tur leh leh hriat tur tam tak
an awm a. Chungte chu a tlangpuiin kan sawi dawn a ni.
1. A HMUN CHUNGCHANG: Eng thlai pawh
hian uluk taka enkawl an mamawh vek a. Chu
mai ni lovin thlai hmun te chu thlawh laia
thlawh bakah natna an vei leh vei loh en a, ei
chhetu ten an bawm leh bawm loh te en tura
zing tawka fan kual reng tur a ni a. Chutiang
atan chuan hmun awih tak chu a ]hain a rem
lo. Thlai kumhlun an ni emaw an vawikhat
damchhung chauh enkawl tur emaw pawh
nise chet velna awlsam hmunzawl emaw
hmun awih nasa lo thlan a ngai. A hmun tur
thlan laia hriattur pawimawh tak pakhat chu
kan thlai chin turte chu a raha rah chi, thei leh
chawhhmeh thlai an ni emaw, dâm lutuk chu
thlan loh tur, a kung par leh rah tur tan nisa
tam tawk an mawmawh avangin.
Chutichuan thlai thar hlawk tur leh rah
]ha chhuahtir tur chuan hmun awih nasa lo,
kal vel awlsam a ni tur a ni a. A hmuna
awmchilh loh tur a nih chuan zing zawka
tlawh theihna, In a]anga hla lo a ni tur a ni.
Tin, boruak inhawng zau leh nisa emaw ni
eng hmu ]ha a pawimawh a nih chu. Tin, kan
thlai chin tur a zira a hmun thlan thiam a
pawimawh. Kan thlai chin tur chu hmun luma
chin chi a ni nge, khaw vawta chin chi tih
ngaihtuah hnu a, a hmun thlan tur a ni.
Chutiang deuh bawk chuan, a hmun chu thlan
hmasak zawk a nih chuan, chutiang hmun mil
tur chu thlai chin tur thlan leh tur a ni.
2. LEILUNG : Thiai rah ]ha chhuahtir tur
chuan a leilung leh kan thlai chin tur chu a
inmil ngei tur a ni. Thlai hnah sei chi Buh,
Vaimim, Wheat, Fu ang rah mu phel hran
theih loh chi Graminal chhungkua hote
chuan thil ]awih hang tamna, lei ban,
sawntlung lei emaw bellei lam chi an duh a.
Heng thlai hnah sei ho hi chuan leithur pawh
an pawisa lo mai ni lovin, leithur lam tehnaa
5.0 a]anga 55 PH chu an duh tawk a,
chawhhmeh thlai hnah bial leh hnah hlai chi
te erawh chuan leithur an duh lo em em a, a
tehnaa 6.0 PH a]anga 7.0 PH lai an duh a ni.
Chubakah, ram neisa kan nih a, kan
ram lei chu thil ]awih hang (Ramchang lei an
tih ang hi) a niha bul nei thlai Alu, Sawhthing,
Bal leh Pangbal te an ]ha duh a. Lei sakhal leh
lei ban lam chi te chu thlai chin laiin chek
phut hle mah ila ruah lo surin an ban leh mai
a, thlai bul nei chi leh chawhhmeh thlai te chu
an rah ]ha thei chuang lo.
Mahse, kan ram lei chu lei sakhal emaw
lei ban lam chi a niha, chawhmeh thlai emaw
bul nei thlai chin kan duh tlat a nih chuan lei
chu ti thawpa ti thawl turin chinai thi Slaked
lime phul zeta chutah thil ]awih hang, hnim
hnah ]awih te, bawngek lei]ha te, lei]ha
siamchawp Compost-te tam tawk telha lei
ban nen chuan leh pawlh tur a ni.
Engpawh nise, kan lo emaw huan
emaw lei chu a ban a ni emaw, a thawl a ni
emaw, thlai chaw ber, thil ]awih hang chu tam
tawk awm se a ]ha.
3. NI ENG : Thlai ten chaw an insiam theihna
leh an chaw ei vena ber pakhat chu ni eng a
ni. Chuvangin mihringten kan lo ei ]hin tawh
chi ho tam zawk chuan a tam thei ang ber ni
eng an hmuh a ngai tih hriat tur. Chuvangin,
In phenah te, thing leh Mauin ni eng an hliah
theihna hmunah chuan thlai rah ]ha beisei loh
mai tur. Kan hriat lar zingah chuan thingpui,
- 12 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
Coffee, Nauban lam chi leh Palm-te chauh hi
eng mamawh tlem an ni.
Thlai chang an ni lo. Pangpar chin chi
te pawh hian ni eng an duh a. Rose phei chuan
ni chhuah a]anga a tlak thlenga ni a hmuh
theihnaah chauh a ]ha tak tak thei chauh a ni.
Thlai kung pakhatah rau rau pawh a buk
lutuk chuan ni eng hmu ]ha ve lo lai chu a rah
]ha ve thei ngai lo.
Chuvangin thlai kung buk lutuk te chu
a ]ang hlawi ]hen sak zawk tur a ni. Hei vang
hian thlai bite pawh hi eng an hmuh ]hat
]heuh dan tur ngaihtuah a, thawl tawk tura
tlar neia chin a pawimawh a ni. Chutichuan,
thlai hmun ti hlim theitu thingzar leh hnim
dangte chu paih fo tur a ni.
4. TUI: Thlaite hian mihring ang thovin tui an
mamawh ve. Tui emaw hnawng emaw tel lo
chuan, a chinna lei chu ]ha eltiang mahse
chaw an ei thei bik lo. Chuvangin, fur laia an
kung leh hnahte ruahin a nan piah lamah, an
damchhungin an zung awmna huam chin hi
(Root zone) ah chuan a tawkin hnawng a
awm reng tur a ni. Hetah hian, kan hriatreng
tur chu, lei chhunga hnawng a awm tawk
theih nan chuan lei kha a thawl tawk tur a ni
a, chumi atan chuan thlai bul vel chu thlawh
paha rih phut tur a ni.
Thlai reng reng hian hnah 3-5 an neih
hun lai leh an par dawn lai velin tui an
mamawhna a sang bik tih hriat tur a ni.
Tichuan, thlai rah ]ha thar tur chuan an
mamawh tawk tui leh hnawng an hmuh ngei a
ngai. Chuvangin, thlai hmun kan siam dawn a
nih chuan ]hal lai pawha tui awm reng theih
dan tur ngaihtuah lawk ngei tur a ni. Tui leh
hnawng tel lo chuan leia an chaw ]ha awm
pawh an ei thei chuang lo kan tih tawh kha.
Mizote chuan a tlangpuiin, ]hal laia
thlai tui kan pekin, thlai bulah kan pe deuh
ber a. An hnah emaw a buk ]anga leih thlak a
]ha ber a, chutianga leih chu tum hram a ]ha.
Kan tunlai hunah phei chuan ni a sa tial tial a,
khua a lum tial tial a, chutih rual chuan kan
thlaite tui mamawhna pawh a sang ve zel tih
hriat tur a ni.
Eizawn nana thlai ching tur chuan huan
emaw Lo emawah tuikhuah ]ha tak leh tui
lakna hmanrua neih hmasak ngei a ]ha a, tui
pekna hmanrua Sprayer emaw, Drip System
emaw, Watering can emaw leh Sprinkler-te
neih sa vek chu a duhawm hle ang.
5: ENKAWL ZUI: Awle, Thiai rah ]ha
chhuahtir theih nana thil ]ul hmasa chi 4 kan
sawi ta a. Tunah chuan a pawimawh berte
zing a mi ‘Enkawl zuichungchang lo sawi leh
ila.
1) Thlai ten eng nge an mamawha an
tlakchham tih hre tura fan leh tlawh ngun tur.
2) Thlaite hian an thil mamawh reng reng
te chu hunbi taka mamawh an nih avangin a
hun taka an mamawhte pek tum ngei tur.
Entir nan : Hmarcha chu a ]iah a]anga kar
hnihnaah phun sawn tur a ni a. Chutih huna
phun sawn a nih loh chuan par turin a
inbuatsaih a, phun sawnnaah ]han a la hman
tawh lova, a rah pawh a ]ha thei tawh ]hin lo.
An par dawn lai, an tui mamawh zual laia
tui pek loh chuan an par tlem a,a par chhun
rah pawh a tein a pisil bik a ni.
3) Eichhetu rannung hmuh ve leh a tih
rem hna thawh nghal tur. Natna emaw hrikin
emaw an bawh tih hriat veleh chhan nghal
tur.
4) A kung buk lutuk tur hlawi thawl te, a
zar tliak paih te, a kung eng emaw vanga awn
tih ngilte chu hna pawimawh an tling bawk.
Awle, chipchiarin kan sawi hman lova.
Engpawh nise, a tlangpui kan sawi a. A hmun
thlan uluk te, Tui pek ]hat te, ni eng
chungchang te/Leilung buatsaih leh leilung
mil thlai chin te leh enkawl uluk chungchang
te kha ngaih pawimawh ni se, thlai rah ]ha
chhuahtir kawngah hma kan sawn phah ngei
ka beisei a ni.
- 13 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
PATCHOULI CHIN LEH ENKAWL DAN
Dr. Lalmuanzovi
Asst. Project Director MIP
Hun rei vak lo a]ang khan khawvel hmun tinah ram hmul damdawi leh thlai rimtui chin
hi uar ]an a ni a. India pawh hi a boruak leh leilungin a zir bawk a, heng thlaite hi an ching nasa
in, a ]ualto pawh hmuh tur tam tak a awm. Thlai rimtui ho hriak pai hi India-ah chauh lo pawh
khawvel hmun hrang hrangah an hlutin, man man tham takin hralhna tur a awm reng a ni.
Patchouli hriak hi thil chi hrang tam tak siam nan hman a ni. Perfume ]ha leh to chi te, eitur tih
rimtui nan te, hmai leh vun hnawih chi lam te, Sahbawn leh body powder, Cream, Agarbati (Vai
hal rimtui), rannung hnawh bona (repellent) leh thil dang tam tak atan an hmang ]angkai hle a
ni.
Thlai rim nei zing a mi Patchouli hi Mizote chuan kan la hmelhriat lo hle ang. Sandal-
wood, Rose, Jasmine te ang bawkin rim bik nei. Science thiamnain a siam chhuah ve mai theih
loh a ni. Hei vang hian Patchouli leh amah ang thlaite hian tel rimtui siamna leh thil dang an
hman ]hinnaah hian hmun pawimawh tak a luah reng dawn a ni. Kum 2005 April khan Mumbai
a]angin a ]iak chin pun tur lak a ni. Thingdawla Agriculture Department enkawl Demonstration
Farm-ah tih pun mek a ni a. Tun kum July thla hian loneitute phun theih turin a ]ang phun tur
neih hman tum a ni. Patchouli hi Asia chhim chhak Phillipines, Malaysia, Indonesia, China leh
India ramah te chin uar a ni a. Khawvelin Patchouli hriak kum khata a mamawh zat hi 1,000 MT
a nih laiin India ramah chuan 70-80 MT a ni. USA ah khuan kum tin 500 MT an lalut ]hin a ni.
Patchouli hi perfume leh rimtui chi hrang hrang siam nana an hman nasat em avangin,
India ram hian a mamawh khawp tawk a la thar chhuak lo hle a. Chuvang chuan rimtui siamtu
Company pawh hian an mamawh tam zawk chu Indonesia ram a]ang tein an la lei reng a ni. Hei
vang hian kan thar chhuah ang apiang chu Kelkar Company, Mumbai hian min leisak thei reng
dawn a ni.
Leilung leh Boruak ngeih zawng: Leilung eng ang pawh, tui hul zung zung thei a nih
phawt chuan Patchouli hi a ]ha duh vek a. Tui tlin reng theihnaa chin chuan thlai rulhut chi khat
Nematode a awm duh, he nematode hian thlai a tihchhiat ]hin avangin tui tlin theihnaa chin
loh a ]ha. A tlangpuiin hmun lum leh hnawng deuh, ni kang ]ha tak hmun a ngeih ber a, mahse,
thlai dang nena chin pawlh pawhin ni hlim deuhah pawh a ]ha duh tho. Mizoram boruak ang
lum lutuk lo/vawt luluk lo 25
0
C - 35
0
C a lum hi Patchouli chin nan chuan duhthusam a ni.
Patchouli hi ran leh ramsa ten a rim nat avangin an hnaih duh lo hle a, rannung thlai eichhetu
lakah pawh a him a ni. Phun tawh chuan a kumhlun avangin enkawl vak lovin sum hailuhna ]ha
tak a ni a, ni kang ]ha a mamawh ve loh avang hian thing lam chi thlai huana chinah pawh a
remchang hle. A hnah tih ro hi hun rei tak chhung a dah ]hat theih avangin hmun kilkhawr leh
hla tak a]ang pawhin a hralhna hmun thlenpui chungchangah harsatna a awm ve lo a ni.
- 14 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
Leilung buatsaih dan: Hmun zawla
chin dawn chuan phun hmain vawi 2 tal leh
phut a ]ha. Bawngek lei]ha 12 Tons hi ]in
khat hmunah telh thei ila, a hmaa sawi lan tak
thlai rulhut (Nematode) ven nan Neem cake
telh thei bawk ila a ]ha.
Phun hun: Patchouli phun hi
Mizoramah chuan kum tluanin a tih theih a,
amaherawhchu, ]hal lai tui pek tur
hnianghnar tak awm lohnaah chuan fur ]an
dawn May thla tawp emaw, June thlaah emaw
phun hian a dam ]hain, a ]han a ]ha duh ber.
Ram ]in khat hmun atan hian Patchouli ]ang
phun tur 10,000 -12,000 a tawk. A kung inhlat
zawng atan chuan 30cm hi a ]ha tawk viau.
Patchouli hi thlai buk laih, hnah bial lam pang,
hnim chi khat ‘Japan hlo’ nen hian inang tak a
ni a. A ]hang duh hle. A phun tur pawh hi a
]ang, zung tlem nei sa hi phun sawn mai tur a
ni a. Tissue culture a]anga tih ]iah pawh chin
pun nan hman a ni bawk. India hmarchhakah
hian Patchouli hi a par ve ]hin a, mahse, rah
erawh a chhuah thu report a awm lo. Hei vang
hian tih pun nan chuan a ]ang hi hman a ni;
April-September chhungin a ]ang hlawi a,
thlai natna laka venghim turin Captafin chiah
a, Nursery-a vih phun tur a ni. Ni 45-60 hnuah
phun sawn theih a ni.
Tui pek dan tur: }hal laiin kar khatah
tui vawihnih pek tur a ni a, mahse, tui tling
khawpa pek loh tur a ni. Furah chuan a
hranpaa tui pek a ngai lo.
Lei ]ha pek dan tur hi sawi mai theih a
ni lova, a phunna tur leilung a zir te, lei hang
dan tein pek tam leh tlem a hril a ni. Bawngek
lei]ha pek tur zat chu sawi lan a nih tawh kha.
Mizoram hi organic state a puan a nih
vangin lei tih ]hat nan leh thlai venhim nan
damdawi (Chemical) lam hman hi a remchang
ta lova. Amaherawhchu, Patchouli hi eitur
atana chin a nih loh avangin rannung lak
a]anga thlai venhim nan Malathion emaw
Endosulphan emaw hman a ]ha. Heng
damdawi hian Pangang leh aphid lakah thlai a
vanghim a ni. Neem cake telh hian thlai rulhut
(Nematode) mai bakah hmuar lam chi thlai
tichhe ]hin pawh a dang thei a, hman ngei tur
a ni.
Patchouli hi buaipui vak a ngai lova. A
khat tawka thlawhfai, lei]ha pek leh seng hi a
nih deuh mai avangin thlai enkawl awlsam
tak leh ]ha duh tak, tha heh lo tak a ni.
A seng leh thar theih zat : Phun
a]anga thla 6 ah chuan Patchouli hi 1 mt a
sang a ]hang thei a, chuta ]ang chuan a seng
theih tawh a ni. A hnah hi a eng/uk hma ngeia
lawh tur a ni a, zing leh tlaiah boruak hnawng
tam hun lai (ruahsur lai) a seng hian a rim a
na bik. A kung hi a ]anga chhiar ]anin a chang
6-8 na vel a]angin a hnah/a ]ang lawh tur a
ni. A ]ang tan nan hian chem hriam ]ha tak
hman tur a ni a, a changah hian a chawr leh
]hin avangin hniam lutuka tan loh tur a ni.
Hetiang hian thla 3 hnuah a seng reng theih
tawh a, kum 3 chhung chu hlawk takin a thar
tawh dawn a ni. Fur laia seng hian hmuarin a
eichhiat duh deuh avangin seng zawh veleh
hmuar damdawia kah ]hin tur a ni.
Patchouli hnah/]ang seng chu
daihlimah ni 3-5 chhap darhin dah ro tur a ni
a. Dah ro hnu hi ]in khat hmun atangin kum
khat chhungin 10 MT a thar chhuah theih a ni.
- 15 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
Patchouli hi thei chi hrang hrang - Balhla, Thingfanghma, Serthlum, Theihai karah te hian
phun ila, buaipui hranpa ngai hauh lovin sum hmunna ]ha tak kan neih belh thei dawn tihna a ni
a, Mizoramah hian i chhing uar ve ang u.
A Natna leh Enkawl Dan :
1) Leaf Blight : A hnah hmawrah a uk buangin a val a, a val chu lian telh telhin a thih phah
]hin a ni. A ven nan Dithane M-45 a kah tur a ni.
2) Root Knot Nematode (ThlaiRulhut) : A tirah chuan thlai hrisel nen hriat hran a har a,
mahse, a nasat hnuah chuan a ]han a ]hu a, a vuai ]hin. A nasat chuan a darh chak em em a, thlai
a thi phuk phuk ]hin. A ven nan leilung buatsaih laiin Neem Cake emaw Fuadon emaw telh a
]ha.
PACHOULI CHIN A HLAWKNA HMUH THEIH ZAT (Rs.) per Biga (37mx37m=1bigha)
HMANNA
KUM KHATNA
KUM HNIHNA
KUM THUMNA
TOTAL
1. Leilung buatsaihna
300.00
Nil
Nil
300.00
2. Lei]ha man
600.00
500.00
500.00
1,600.00
3. Pesticides
150.00
150.00
150.00
450.00
4. A ]iak man
3,600.00
Nil
Nil
3,600.00
5. A phun man
350.00
Nil
350.00
700.00
6. Hlo thlawh
600.00
1,500.00
1,500.00
3,600.00
7. Seng
450.00
500.00
500.00
1,450.00
8. Pho rona hmun siamna
1,000.00
Nil
Nil
1,000.00
9. Tihro, pack & store
200.00
250.00
250.00
700.00
10. Misc. Expenditure
100.00
100.00
100.00
300.00
Total Expenditure (Rs.)
7,350.00
3,000.00
3,000.00
13,350.00
PRODUCTION OF LEAF PER BIGHA (37mX37m=1bigha)
ITEM
1. Hnah hring
3,000 Kgs
4,500 Kgs
4,500 Kgs
12,000 Kgs
2. Hnah dah ro 5:1
600 Kgs
900 Kgs
2,400 Kgs
20/- Per Kg.
Rs. 12,000/-
Rs. 18,000/-
Rs. 18,000/-
Rs. 48,000/-
Less Total Expenditure
Rs. 7,350/-
Rs. 3,000/-
Rs. 3,000/-
Rs. 13,350/-
(Cost of culivation)
NET RETURN
Rs. 4,650/-
Rs. 15,000/-
Rs. 15,000/-
Rs. 34,650/-
NET RETURN FROM THE PATCHOULI OIL
1. 100 Kgs dah ro
Rs. 25,200/-
Rs. 37,800/-
Rs. 37,800/-
Rs. 1,00,800/-
@ Rs. 1,200/- P. Kg
Less Expenses of Cultivation
Rs. 7,350/-
Rs. 3,000/-
Rs. 3,000/-
Rs. 13,350/-
Less Expenses of Oil Prod.
Rs. 3,150/-
Rs. 4,725/-
Rs. 4,725/-
Rs. 12,600/-
@ Rs. 150/- P. Kg of Oil
Net return from Patchouli oil
Rs. 14,700/-
Rs. 30,075/-
Rs. 30,075/-
Rs. 74,850/-
- 16 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
K.V.K. HI ENG NGE?
R. Lalramhluni, A.E.O
Mizoram buai kum 1964-1966 khan Education Commission, Government of lndia chuan
kut hnathawka eizawngte in zirna/intuaitharna tur institution din a ]ul zia hmuin ngaihtuahna
an lo seng ]an a, a hming atan Agricultural Polytechnics” an lo vuah lailawk a, mahse, a hming
chu thlak leh in Krishi Vigyan Kendra (Agricultural Science Centre) an lo din ta a.
K.V.K. thil tum tlangpuite chu:
1. Agriculture leh a kaihhnawih (Vety, Fishery, Horticulture, Home Science, Bookeeping,
Sericulture etc) hnuaia eizawngte tan zirtirna (Vocational Trainning) pek.
2. Trainning pek bakah K.V.K. Scientist-te hian an subject concerned-ah mipuiin harsatna an
tawh leh a solve dan an zir chiang tur a ni.
E.g. Trainning Associate (Home Science) chuan thingtlang mite ei leh ina an lo hmasawn
nan leh an lo hrisel zawk theih nan ei siam dan ]ha leh hrisel zawk a zawn chhuah sak tur a
ni.
3. K.V.K. a tum bulpui ber chu thingtlang rethei tak tak, kut hnathawka eizawngte an lo
changkan a, an khawsak a lo awlsam ve theih nana an eizawnnaah thiamna tak tak pek a,
zirtir a ni.
K.V.K. kalphung tlangpui :
K.V.K hi kut hnathawktute inzirna awm chhun leh an harsatna thlen ve thei institution
hnai ber a nih avangin kalphung mumal tak neia duan a ni a,
i) K.V.K ti hlawhtlingtute chu kut hnathawka eizawngtute an nih avangin, K.V.K dinna turah
chuan kut hnathawka eizawng chhungkua ]ha hnem tawk an awm tur a ni.
ii) K.V.K a hlawhtlin theih nan Scientific Advisory Committee (SAC) related department
a]anga thlan member siam tur a ni a, he SAC hian kum tin vawihnih K.V.K. kalphung a dik
theih nan an ]hukhawm tur a ni.
iii) K.V.K. hi tam tak awm mah sela, a syllabus hi a inang tlang vek tur a ni tihna a ni lo. K.V.K
awmna district-ah loneitute mamawh ang angin a syllabus hi duan mai tur a ni.
iv) K.V .K hian tunlai thiamna thar ber ber a zirtir tur a ni a. Chuvangin, Trainning Associate te
hi a bikin an intuaithar reng a ngai a ni.
v) K.V.K a hlawhtlin leh zual theih nan a related department-te nen mumal takin thawhdun
ngei tur a ni.
- 17 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
NATIONAL FARMERS CONCLAVE, NEW DELHI
(2
nd
& 3
rd
December 2006)
G. Ralmana
India ram Loneitu Pawl lian ber (apex body), Consortium (Confederation) of Indian
Farmers Association (CIFA) ten an buatsaih, National Farmers Conclave chu December 2 &
3, 2006 khan New Delhi-a India Agricultural Research Institute (IARI) Campus, Krishi Mela
Ground, Pusa-ah ropui taka neih a ni a. He Loneitute khawmpui lian hi Union Budget 2007-
08 buatsaih nana thil ]ul lo thlir lawkna (Pre-Budget Discussions 2007-08) atana koh a ni.
He khawmpui chhim tur hian Mizoram sawrkara Agriculture Department chuan loneitu pali
a tir a. Aizawl a]angin G. Ralmana; Lunglei District a]angin Pu P. C. Zonunsanga, Zobawk;
Kolasib a]angin Pu Jakawpa; Champhai District a]angin NI. K. Ramhmingliani Khawzawl te
kan ni. Pu J. Rothanga SMS, Aizawl in min hruai a, kal man leh ei man engkim min tum sak
vek a ni. Kan zingah nula fel tak a tel ve avang leh min hruaitu Pu J. Rothangan kan
hrehavvm hlau tak chunga, tlin taka min kaihhruaina avangin kan hlim tlang hlein ka hria.
November 28 zing dar 7-ah Aizawl
a]angin Maxi Cab-ah nuam takin Guwahati
thleng kan kal a. A tuk kan cham a,
November 30, zing dar 7-ah Guwahati
a]angin Rajdhani Express-ah kan chuang a.
December 1, dar 11: a.m. ah Delhi kan
thleng a, Mizoram House-ah kan thleng a,
tlai lamah bazar te kan va fang thuak thuak
a, House lamah a tuka Loneitu Pawl
Khawmpui hun nghak chuan kan chawl
hahdam ta a ni.
December 2, 2006 zing dar 9-ah
khawmpui neihna hmun kan thleng a.
Registration kan tihfel hnuah Pandal nuam
tak hnuaiah ]hutna kan rem a, mi 2000 aia
tlem lo ]hutna rem a ni. Min hruaitu
Pu J. Rothangan CIFA hruaitute hnenah
Mizoram a]anga aiawh kan telve thu a va
hriattir leh avang pawh a ni ang; kei chu
Platform lama ]hu turin min ko phei a, min
]huttir ve ta a ni. Hei hi ‘Thu tiam’ (Oath)
laknaa tel tura min tihna a ni ber.
Amaherawhcu, thutiamte lak a nih a, CIFA
Chairman Pu Sanat Mehta in Welcome
Speech a sawi zawh chuan State hrang
hranga Farmers Leaders-te chu thutawi
sawi tura koh an ni ta a. Kei pawh chu inrin
wkna awm hman lêk lo chuan min rawn
ko ve ta a. North East a]anga koh awm
chhun pawh ka ni nghe nghe awm e. He
Farmers Conclave-a kan lo telve theih
avanga lawmthu te leh Mizoram Farmers-
te pawh Indian Farmers Associations-te
nena inzawma thawhho kan duhziate ka va
sawi ta a ni. Ka hnua Tamil Nadu State
aiawha thusawitu phei chuan Tamil ]awng
ngatin a ni a sawi ni. Farmers
Representatives ten thu an sawi zawh hian
Dr. Mangal Rai, Director General ICAR-in
thu a sawi a. Hemi zawh hian CIFA
Souvenir tlangzarhna Pu Raghuvan Prasad
Singh, Union Minister of State for Rural
Development-in a nei leh a. Chumi zawh
chuan Khuallian Pu Sharad Pawar, Union
Minister of Agriculture in thusawina a nei
nghal a, Khuallian thusawi hi Vote of
thanks in a zui nghal a. Tichuan, chawhma
lam session chu zawh a ni ta a ni.
- 18 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
Chawhnu lamah chuan Commodity
Group Discussions neih tur a ni a. Wheat
chingtu group te, Fu chingtu group te, Buh
chingtu group te, Sangha khawitu group te
leh group dang dang ten Hall hran hranah
sawihona neih tur a nih avangin kan tel ve
]ul lem lovah kan ngai a, House lamah kan
hahchawl ta zawk a ni. He khawmpui
neihna hmunah hian a duh apiang tan
chaw ei theih reng a ni a, thingpui pawh
duh hun huna va in tur a awm reng a ni.
Pandal sir lehlamah thlai chi ]ha bik
zawrhna leh thlai chin lam chanchin
ziahna lehkhabu ]ha tak tak zawrhna a
awm bawk.
A ni hnihna, December 3 (Sunday)-
ah chuan dar 9:30 a.m. ah session ]an a ni
a,
Sri P. Chengal Redy, Secretary CIFA in wel-
come Speech a sawi a. Nimin lama
Commodity Council hrang hrangte demand
thehluh a sawiho nghal a ni. Dar 1-2 PM ah
lunch neih a ni a, dar 2 p.m. a]angin
Valedictory Function neih a ni, CIFA
Chairman Sri Sanat Mehta in Welcome
Speech a sawi a. Hemi zawh hian M.P. pali-
Sri C. Rama Chandaiah te, Bela Gauda Patel
te, Chinda Mohan te leh Robert Kharshing
ten thu an sawi leh a ni. Minister of State
for Rural Development, Dr. R. V. Prasad
Singh leh Chief Guest Sri Saif-U-din Soz,
Minister for Water Resources in thu a sawi
a. Vote of thanks in a zui a, khawmpui chu
a ]iak ta a ni.
He khawmpui pawimawhna lam kan
sawi ve hlek loh chuan a kim hlel deuh
dawn a. Chu lam hawi thildang han
belhchhah leh hlek ila a ]ha awm e. Sawi
tawh angin Pre-Budget Discussions a ni a,
Plan 11-na nakkum a]anga ]an a ni dawn
bawk nen, loneitute hmakhua thlir ran
chunga ruahmanna siam anih theih nan
hengte hi tih tum a ni: Agriculmre Ministry
hnuaiah hian heng NABARD te,
Cooperative Banking te, Water Resources
te, Food Processing te, Environment te,
Commodity Boards te dah tura nawr a ni
bawk. Hengte bakah National Agricultural
Price Index te, Farmers hnena Commodity
Boards hlan te, Mininum Support Price chu
Remunerative Price a leh te leh Farmers
Welfare Fund siam te pawh rel a ni bawk.
Pre-Budget Discussions 2007-08 hi,
Farmers Associations-in Rajasthan-ah
October 29, 2004 khan an sawiho tawh a,
Andhra Pradesh-ah September 17, 2005
khan sawiho lehin December 6-8, 2005
khan sawiho a lo ni tawh bawk a ni.
Kum 1980-81 a]anga loneih lama
]an lakna tlahniam chho zel chuan
loneitute leh ram nei lova hna thawktute
dinhmun chu nasa takin a tihniamin,
harsatna a ti zual ta zawk a. Plan 9-na
(1997-2002) khan 2.1% in a tlahniam a,
Plan 10-na kal mekah hian 1.5% in a
tlahniam leh tawh a ni. Tichuan, heng kum
15 chhunga India ram sum leh pai
dinhmun siam ]hatna chuan Agriculture
leh thingtlang lam ngaih]hahna a rawn lan
chian tir hle a ni. Chumi awmzia chu India
ram loneitute sum lak luh leh loneitu ni lo
thildanga sum la luttute sum lak luh (GDP)
chu 1990-91 khan 32% a]angin 23% ah a
tlahniam a. Chutih rualin loneitute chu
58% an lo ni chho bawk a, an retheihna lo
zual zel ta pawh hi a mawh lo ve.
- 19 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
India ram hian buh leh thlai chin
theihna ram hactare maktaduai 193 a nei
a. Five Year Plan vawi 10 (kum 60)
chhungin hactare maktaduai 50.5 chauh
hman ]angkai a la ni. Hetianga ram neih
loh zau taka la awm avang hian mihring lo
pung zelah chhungtin ram neih theih a lo
te tial tial a. Kum 1970-71 a mi pakhat lo
zau zawng zawng average 2.3. ha. chu kum
2000-01 ah chuan 1.38 ha. chauh a lo ni ta
a ni. Hetih lai hian Economic Survey of
India 2004-a tarlan danin kum 1951-ah
loneitu maktaduai 69.9 an awm a, 2001-ah
chuan maktaduai 127.3. zet an lo tling ta a
ni. Hetih lai hian Economic Survey of India
2004-a tarlan danin kum 1951-ah loneitu
maktaduai 69.9 an awm a, 2001-ah chuan
maktaduai 127.3 zet an lo tling ta a ni.
Kum 50 chhungin a let 6-in an lo pung ta
tihna a nih chu. Ram neilo lah an pung tual
tual bawk si. Chuvangin Agriculture
hlamchhiah anih hian India mi
vaibelchhe 23 kan hlamchhiah tihna a ni.
Heti chung hian India sum leh pai dinhmun
(Economic) HIAN }HAN LAM a pan kan ti
thei ang em le?
Loneitute leh lo nei lova kawng
danga eizawngtute sum lakluh inthlauhna
hi tunah chuan 4:1 vel a ni. Khawpuia mite
leh thingtlanga mite sum dehral pawh a
inthlau nasa ngiang reng a. Ham]hatna
(social amenities) hrang hrangah lah an
inthlau tial tial bawk si. Hetiang ram
hmasawnna hna, khawpui lama a kal zawh
avang hian thingtlang mite rilru a na a ni.
Plan 11-na atana Planning Commission-in
sum leh paia hmasawnna 8-9% a hlânkai a
tumnaah pawh hian agriculture lam uar
anih loh chuan loneitute tan hlâwkna a
awm dawn lo a ni. Privitisation leh
khawvel huapzo hmasawnna te ringawt hi
chuan kan duhna min thlen zo dawn si lo.
India ram retheihna dinhmun (BPL),
NSS in a chhut dan chuan 1993-94 ah BPL
37% an awm a, 2004-05 ah 22% or 28%
an awm. Kum tin 0.8% or 1.3% in a
tlahniam tihna a ni. Kum 20 or 30 velah
chuan retheihna umbo a ni tawh ang. Hei
hi thlentir tak tak tur chuan China kan
khûm a ngai ang. China chuan retheihna
umbo tumin kum 35 zet Communist Patty
thuneihna hmangin Policy ]ha tak tak a
duang a. An loneitute GDP pawh hmân
a]angin India aiin a sang zawk fe tawh a ni.
Mahse, tun thlengin loneitute chuan
corruption chungchangah leh sawrkarin
an ram a chhuhluih sak avang tein lungawi
lohna an la lantir zel a ni.
Loneitute lungawina thlen turin
India chuan hengte hi a hriatreng a ngai
ang:
1. Rilru hah luat vanga loneitu tam
tak mahni intihlum te. Kum 1993 leh 2003
ah loneitu 1,00,248 mahni intihlum an
awm. Tuna Prime Minister Special Package
pawh hian loneitute intihhlumna a la dal
zo chuang lo a ni.
2. Sawrkarin hmanlai lo neih dan
tihbo a tumna leh WTO leh Foreign Policy
ten India loneitute rilru a tina zawk bawk.
3. Special Economic Zone (SEZ)
siam leh sumchang thlai (cash crop) lama
inleh tumna hian loneitute retheihna a
thlen a. Loneitute thawhrimnaa ram
- 20 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
intodelh nih hnuah pawh ramdang a]anga
eitur châwk luh tho tum a ]ha lo. Tam
lehzual thar chhuak tura Green Revolution
neih a hun.
4. NSS in loneitute Survey a neihah
India ram chhungkaw 48.6% loneitu an ni
a. Chhungkaw maktaduai 210 te chu leiba
nei an ni. Leiba nei tam zual State 3-te chu
Andhra Pradesh-82%,; Tamil Nadu-
74.5.%; Punjab- 65.4% te an ni.
5. Thingtlang loneitu 60% ]helh ten
Bank Account an nei lova, 21% velin Bank
Credit neih theihna an nei. Kum thuma a
leta pung thei policy hlawkpui thei an tam
lo tihna a ni. Chuvangin loneituten thawk
chhuak rei rui mahse, minimum support
price mai lo chu hlawkpuina an nei thei lo.
}anpuina dang an mamawh.
6. National Cencus 2001-in a tarlan
danin India ramah naupang kum 5-14 chin
vaibelchhe 1.26 an awm. Heng zinga tam
ber chu thingtlanga cheng, lo lama hna
thawk te an ni.
7. Primary school teachers leh
Primary Health Centre-a thawk 50% te chu
an hna thawk lovin an awm a. State
sawrkar hnathawkte pawhin thingtlang mi
retheite an thleng phak bik lo. Chuvangin
thingtlangah retheihna, bawrhsawmna leh
ei chhiat luat vanga natna a tam a ni. India
ram BPL 26% hi thingtlanga awm an ni.
Tichuan kan Delhi zin chu December
5 a]ang khan kal lama kan chuanna Rel
nuam takah haw lehin, Ni 8 khan dam
takin Aizawl khawpui kan lut leh ta a ni.
Kan zin chhunga senso zawng zawng, kal
man, ei man, sight seeing’ atana senso,
chena sawrkar min duhsaknaah lawmthu
kan sawi a. A kal hote mai ni lo, he thu ziak
chhiartu zawng zawngte pawhin hlawkna
an neih nan duhsakna kan hlan a ni. Englai
pawha min veng a, min enkawltu Pathian
hnenah lawmthu awm rawh se.
- 21 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
SOUTH INDIA LAMTLUANG
H. C. Lal Thansanga,
Saiha
Pathian leh Agriculture Department duhsaknain Farmer’s Tour-ah South India panin
Saiha a]angin Dt. 14.10.06 niah kalin, Aizawl ka thleng a. Kan Guide/Leader chu Pu Rawna,
Spl. Officer, S.W. Department a ni a, Pu Lalengliana A.E.O. (Agriculture) chu Assistant Leader
a ni. Tin, kei chu farme’s aiawhin Leader-ah appointed ka ni ve a.
Aizawl a]angin Dt. 16.10.06 dar 10:00
am-ah Airport kan pan a, Dar 1:00 pm-ah
Indian Airline ah thlawkin Dar 2:10 pm (50
mins.) ah S.C. Bose Memorial Airport (Dum-
Dum Airport ]hin kha) kan thleng a. Kan
riahna tur Mizoram House (Salt Lake) ah
Mizoram ruahmanna angin kan riak ta a.
Calcutta a]angin Howrah Rail Station-
ah pheiin Dt. 17.10.06 dar 12:00 Pm-ah
Howrah to Trivandrum Train Express-ah
chuangin South India lam kan pan ta a.
Dt. 18.10.06 ni-ah India khawpui pakhat
Steel Industry, Minerals, Mica, etc. a
hmingthang tak Vishakhapatnam (Andhra
Pradesh) kan thleng ta a. A ropuiin a nuam
khawp mai. Darkar khat lek kan chawlh
avangin rilru a kokim lo hle. Dt. 19.10.06
zing dar 6:00 am-ah Chennai (Tamil Nadu
State khawpui) thlengin, hetah pawh hian
darkar khat chuah kan chawl leh a. Chennai
a]angin Mizorama mi bawrhsawm zawng
zawngten India khawpui zinga an hriat lar
ber leh Miss Mizoram lo tling tawh zawng
zawng ten an ngaihsan ber Mother Teresa
tuallenna leh Damdawi In ropui a dinna
Vellore chu kan thleng ta a.
Hla phuahtuten, Aw kallai kan ni i
chawl loving” an tih ang deuh khan, keini,
sorkar zara zin ve farmer’s tan chuan
thlahlel viauin, chak hle mah ila Vellore
khawpui chu kham lo tak leh damchhung
pawha ka hmuh leh in beisei lo takin kan
bye... bye... ta. Kawng lakah Jolarpet,
Junction te, Salem Junction ropui takte
kaltlangin kan tum ram leh kan Training na
tur Kerela, Palakad District, Palakad chu
hlim takin tlai lam 5:00 pm-ah kan thleng ta
a. Sorkar leh kan hotute ruahmansa
Malampuzha Resort nuam leh ropui takah
kan VIP thlen/mikhual ve ta a ni.
Mizorama ni chhuah dan ang chiahin
Dt. 20.10.06’ 5:30 am-ah ni chu a chhuak ve
in a ram mawi em em mai chu a en ta kul
mai a. Kan ]hianzain kan thova, a hmun
mawi deuh deuhah te chuan thlate kan la
kual zel a. Dar 8:00-ah Breakfast kan ei a,
kan ei zawh veleh khawvela hmun mawi leh
nuam, top ten-a tel pha, Tourist ho
tuallenna in KALKATTY NELLIAMPATHY
kan thleng ta rawih a. A nuamin a hlimawm
hle. International Holiday and Resort-ah
kan phu vang leh kan fel vang ni hauh lovin
monu angin min lo lawm lut ta a ni. Ni e,
hetah ngei hian alawm kan damchhung
pawha kan hmuh ngai loh tur hmun,
mumang pawha kan man phak ngai loh
hmunah Sorkar Agriculture Department
buatsaih Coffee, Tea, Kawlthei, Anthurium,
Bean, Balhla, etc., chin dante zirin min kal tir
tak chu. Chu a chhapah a Juice siamdante, a
- 22 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
jelly siamdante , a Pickle siamdante thlengin,
a hre chakte in awm anih pawhin inhrilh hun
zawng a la her mahna. Sawrkar Department
huaihawt chauh ni lovin, mimal huan leh
ropui leh hlawhtling em em kan fangkual
bawk a. A neitu hi POABS a ni. Private
Limited Company a din a. Ranrual leh
tuikhuahte pawh a siam bawk, thlai chin te hi
Organic Farming an nih avangin khawvel ram
tam takin an bengkhawn hle a. A enga pawh
chu nise Fertilizer emaw Chemical emaw a tel
lo vek.
Le, Bible-a kan hmuh angin helaiah
Bawkte pathum khawh ila, tih ang deuhvin
awm reng chu chak hle mah ila rem hek lo.
Dt. 12.10.06, 4:00 pm-ah chuan ngai em em
chungin boruak thianghlim leh nuam, Angelte
tuallen nana itawm fahran chu kan Bye…Bye
ve leh ta a ni.
Dt. 22.10.06 chu keini Christiante tih
]hin angin kan thlenna hmunah kan Pathian
hnenah urhsun takin Devotion, Pu Rawna’n
min hovin, Pu Tlana, Synod Upain min ]in a.
Chumi hnuah sight seeing-te kan nei leh a.
Dt. 23.10.06 niah chuan Kolkatta panin
kan lo haw ta a. Dt. 24.10.06 chu market nan
hun kan hmang a. Kan zin chhungin kan ei leh
in a ]ha bawk a, ka aia tlangval deuhte phei
chu an taksa a ]hain an infit em em tawh a.
Mizoram thlena duh berte hmuh hlan an
nghakhlel em em tawh mai a. Engpawh lei
sela kan nu tan tih a ni zo vek a, an thil lei leh
ei leh in zawng zawngah pawh an nute tana
]angkai tur hlir a ni berin ka hria. Ka dem
hlawm lo, an ]halai em hlawm alawm.
Chutiang bawkin ]henawm khawvengte pawh
bengvar lo chhuah ]heuh ula. South India
chanchin hre chak hle ma hula, lo insum hram
hram ula, a tuk lamah te hriat hun a la awm
chek ang, tih hi ka han chah hmasa duh che u
a ni e.
Pathian ruatsa ang zelin Dt. 26.10.06 ni
chu Kolkatta-ah pawh a rawn inher chhuak
veleh ta a. S.C. Bose Airport panin Prepaid
Taxi-in kan kal leh ta a. Indian Airlines bawk
chuan hlau leh khur chungin khitah chhum
zinna chung daihah sirva anga thlawk del
delin, rilru leh ngaihtuahna a kalding duh hle.
Vawi sawm thlawk tawhte pawn an
zawngchhang ngai lo. Kolkatta 11:30 and
arrived Lengpui 1:30 Mins.
Lengpui Airport a]angin Aizawl tluang
takin 2:00 pm-ah kan thleng ta a ni. Kan
zinpui ]hiante zawng zawng kha kan inhmuh
leh hma zawng atan ka mang]ha a; mahni
District chhungah Tirhkoh Paula te angin kan
hmuh leh hriatte kha sawi ]heuh turin ka
chah hlawm a. Mizoram Sorkar, a bik takin
min finance tu Social Welfare Department leh
kan ]hatna tura hma min lak saktu
Agriculture Department chungah ring takin
AMFU hmingin lawmthu ka sawi e.
SIGHT SEEING a ka thil hmuh leh
manhla tak tak ]henkhat chauh ziak ta ila.
1. Sultan Lal ropui rorelna fort
ropui leh a chhunga thilte.
2. Kerela State sorkar-ina Farmers
hmakhaw ngaia tuikhuah an siam ropui tak
tak pathumte.
3. A mi chengte rinawm zia entir nan
dawr tam tak hian kawngkhar atan Silpolin
chauh an hmante.
4. Mi nuai zathum (300) aia
tamah 60% Hindu, 15% Christian,
- 23 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
15% Muslim, 10% sakhaw dangte indip dal
lova an chengho theihte.
5. Primitive 8800 hnufual lutuk
leh khaw khat kan tlawh chanchinte.
6. V.C. aiah Panchayati raj.
7. Forest Department ten an
ramngaw an preserved ]hat dan.
8. A mi chengteah rualkhatin an
thianghlim bon top. (Kuhva khawr, sahdah,
khaini, etc.) hmuam leh chhak hmuh tur
reng reng an awm lova. A zuar pawh an
awm lo. (Primitives or Tourists tih loh chu)
9. Palakad dist. chhungah 80%
velin sa an ei lo. Vegetarian deuh vek an ni.
10. Govemment Building leh office
tih loh chu chhawnghnih aia sang sak phal a
ni lo. Restricted a ni.
A tawi zawngin engkim mai hi a bu
ang thlap vek a ni. I tlawh ve atan ka it
khawp mai. Ram nuam leh ]ha hi hmu ve lo
te hnenah chuan sawi ngaihnawm a harsa a,
a ]hain a nuam em em ringawt mai a ni..... !
tih bak chu...
Notes : Kan sawi hmaih hauh lo tur
chu Pu Lalramthanga Tochhawng, IA &
AS Commissioner, Government of
Mizoram nen Kolkatta a]angin thlawhna-
ah ]hu dunin kan kalna chanchin
tlangpui ka hrilh a; amah pawh a phur
hle a. Tour dang buatsaih leh hram a tum
thu min hrilh a, a lawmawm ka ti hle.
Chutichuan, Farmer’s dangte tan chance
]ha a lo inhawng leh dawn ta a, vawiina
kan thlai chin dan ai chuan naktuka kan
chin dan chu a ziaawm zawk ngei ka
beisei tlat a ni.
Ka lawm e.
- 24 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
AGRICULTURE SUMMIT 2006 DAIRY
R. Lalhmingmawia
Lunglei, Pukpui
A hmasa ber atan ‘Agriculture Summit 2006’ New Delhi-a kal tura duhsak taka min
sawmtu, Pu Lalthansiama DAO Lunglei chuangah lawmthu ka sawi a. Tin, hetiang programme
pawimawh tak mai, ngaipawimawha chak taka bawhzui ]hin tute Pu Lalramthanga Tochhawng,
Commissioner leh Director chungah pawh Summit-a kalte aiawhin lawmthu ka sawi bawk a ni.
Agriculture 2006 a kalte hi Aizawl, Champhai, Kolasib leh Lunglei a]angin mipakhat
]heuh kan ni a. Hruaitu fel tak Manuni, AEO nen kan vaiin panga (mipa 2 leh hmeichhia 3) kan
kal a ni.
Dt 16
th
Oct 06(Mon): Pu Thankhuma,
Deputy Director, Agriculture (Extension)
Office-ah in hmuhkhawmna kan nei a.
Pu Thankhuma hian kan kal dan tur leh a
hmuna kan awm dan turte Instruction fel tak
min pe thlap a, fuihna thu ]ha takte min hrilh
bawk a, thingpui kan in hovin nuam kan ti ]an
hle.
Dt. 17
th
Oct 06 (Tues): Pu H. Than-
khuma Dy. Director hian Aizawl a]anga
Lengpui Airport kalna motor min ruahman
sak thlapah chuan dar 11:00 A.m-ah kan
chhuak ta a. Lengpui Airport a]angin dar 2:30
Pm-ah kan chhuak a, dar 3:15 Pm-ah NSCBI
Airport, Kolkata kan thleng a. Dar 6:15 Pm-ah
Kolkata a]anga Delhi dar 8:00 Pm-ah kan
thleng a, Mizoram House-ah kan innghat
nghal a.
Dt. 18
th
Oct 06 (Wed): Hemi ni hi
Programme ]an ni tur a ni a. Zing dar 5:00
Am-ah ka ]hianpa Nghaka nen Walk kan nei a,
Dar 7:00 Am velah kan inbualfai a, tin, kan
Summit neihna hmun tur, Vigyan Bhavan,
Maulana Azad Road New Delhi chu kan kal ta
vang vang a. Kan va thlen chuan Registration
kan ti fel nghal char char a. Kan ti zo chu kan
han lut mai dawn a, an lo phal ta reng reng lo
mai a. Vai pachal leh sap pachalte pawh lut
thei bik hek suh, kan phi buai hman hle a.
Kawngkhar hran hranah luh tumin kan kual a,
tumah luh phal an awm si lova, kan bei a
dawng hman ]helh tawh a. A chhan kan han
zawt chiang chu Prime Minister lo thlen vang
lek a lo ni a. Prime Minister luh fel hnuah
chuan kan lut ve ta hram a. A chhung kan lut
chu mi sang chuang fe tur mai hi an lo ]hu
]hup tawh mai a. Hall chhung lah chu a
boruak a nuamin a vawt deuh ruih mai bawk
a. Seat kan ]hu chu microphone set nena fit
thlap maiah kan han ]hu a. Keini hmarchhak
kila Farmer tan chuan zamna rum rum tur hi
a ni.
He kan khawmpui thupui hi
Agriculture Summit 2006’ (Reform for
Empowering the farmer) tih a ni a. A
pawimawhin a zau hle mai a, National Level
Programme a niin, mi pawimawh chin pawh a
subject Concern ang zelin an kim hle a ni.
Inaugural Session: Inaugural Ses-
sion-ah hian Welcome Address hi Smt. Radha
Singh, Secretary, Deptt. of Agriculture & Co-
operation Ministry of Agriculture, Gov't of
India in a nei a. Theme Presentation hi Mr. PM
Sinha, Chairman FICCI Agri & Rural
Development Comtt. in a nei leh a. Special
Address chu Shri Kanti Lal Bhuria, Hon’ble
Minister of State for Agri & Consumers affairs,
- 25 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
Food & Public Distribution, Gov’t of India a ni
a.
Key Note Address hi Shri Sharad
Pawar, Hon’ble Minister of Agri & Consumers
affairs in a neih zawhah Inaugural Address hi
Dr. Manmohan Singh Hon’ble Prime Minister
of India-in a nei a. Prime Minister hian India
rama Farmer-te tih chakna tur leh hmasawn
theihna dan tur te, Open market chung
changah te dan thar fel tak rintlak ngei tur
ruahman thuai a nih tur thu a puan te chuan
kalte a ti phurin kut ben thawm a nasa ngei
mai.
Prime Minister chuan kum sawm hma
hian khawvel huapah Agriculture Production
sang ber leh Quality ]ha ber ni turin kan
inbuatsaih a. Chumi thleng tur chuan
Farmers, Private Sector, Public Sector-te
challenge min pe a ni. Tichuan, Vote of
Thanks hi Mr. Soroj K. Poddor, President,
FICCI an a hmang a. Tichuan, Inaugural
Session chu zawh fel a ni ta a. Hemi zawh hian
dar 1 :05 Pm - Dar 2:30 Pm - ah Lunch Break
kan nei a ni.
2:30 Pm - 4:30 Pm : Plenary Session
1-ah hian Agriculture Reform and Its
benefits tih thupui hmangin Chairperson
Smt Radha Singh Secy, Deptt. Of Agri & Co-
operation Ministry of Agriculture Govt of
India kaihhruaina hnuaiah Presentation
hrang hrang, State level Marketing Reforms
tih leh Private sector investment in marketing
Infrastructure mithiam, Dr. Nachiket,
Executive Director ICICI Bank Limited leh
Mr. Gokul Patnaik Chairman and Managing
Director, Global Agri. Systems Private Limited
tih vel ten an rawn nei chu! keini ang tan
chuan ‘A sang em a, ka phak lo a ni’ tih hla bak
sak tur kan hre ve lo. Kan state-in kan
Practice ve loh an ni tlat hlawm si a.
4:45 Pm - 6:15 Pm : Plenary Session
II- Indian Grain Balance and Food security’
tih thupui hmang a, Presentation-te chu
Grain Balance and Food Security
International Experiences’ tih chu Dr. Prabhu
L. Pingali, Director, ESA, FAO Rome Italy-in a
neih leh meuh hnu phei chuan ka buai zo vek
mai ni berin ka hria. Hemi hnu hian Question
& Answer hun a ni a. Punjab, Haryana, Kerela
lam ten zawhna zawh sen loh an neih laiin
keini North East lam chu Tuikuk zinga nei te
ber ang a maiin kan ngawi hle hle mai a ni.
Dt. 19
th
Oct 06 (Thurs): Hemi ni pawh
hian hun khat takin kan hmang leh a, Plenary
Session III:- Technology Development and
Delivery’ tih thupui a ni ve thung a,
Dr. Mangala Rai, Director General, ICAR &
Secy, DARE-in a kaihruai a. Key Note Address
hi Mr. Geoffrey Pyatt, Dy. Chief of Mission,
American Embassy New Delhi-in a nei a.
Presentation hrang hrang, Public Private
Partnership in R&D and Extension tih te,
Technology Access and Deliver to Farmers tih
vel kha mithiam (a ngaihna hria) ten Slight
Projector fiah takah chart mumal nen an
rawn pho chhuak ]hin chu, Pathian thu ]ha
tak tak, thusawi thiam tak ten an sawi,
]henawmpa ngaihthlak atana kan duh ang
deuh hian kan ram Minister te leh Deptt. lam
hotu deuhte hian han ngaithla ve se, tih
duhna a lian zawk mah a ni. Presentation
hrang hrang kan sawi seng dawn lova,
National Spot Markets and the Fanners tih
te, Emerging Trends in Farm Insurance te leh
Role of Crops Insurance in mitigating
Farmers Risk’ phei hi chu hotu lian te zir
chian chi ngawih ngawih a nih hmel hle mai.
3:00 Pm - 04:00 Pm: Valedictory
Session : Kan Summit hun tawp lamah kan
thleng chho ta reng mai. Welcome Address
Mr. YK Modi, Pnot President FICCI in a nei a,
- 26 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
Address on Recommendations of the Summit
chu Smt Radha Singh bawkin a nei leh a. Shri
Subodh Kant Sahai, Hon’ble Minister of State
Industries-in thusawina a nei a. Valedictory
Address-ah hian Indian Agriculture in a
Globalized Regions - Challenges and
Opportunities’ tih thupui hian Shri Kamal
Nath, Hon’ble Minister of Commerce &
Industries Gov't of India chuan, ‘Agriculture
Summit 2006’ Reforms for Empowering The
Farmer’ tih a khar ta a ni.
Dt. 20
th
Oct 06 (Fri): Hemi ni hian
Delhi khawpui fankualna kan nei a. Kutub
Minar, Indian Gate, Lotus Temple leh Red
Ford te kan en a. Heng hmunah hian
Foreigners an tam thei hle a, a rammi tan luh
man mipakhat tan Rs. 10/- a nih laiin
foreigner tan $5 (Rs. 250/-) vel zel a ni te ka
han ngaihtuah a. Tourism a]anga pawisa lut
tam dan tur te han chhut hian heng building
hlui pui puite hi sum chang thlai ai mahin a
hlu zawk alawm le, te ka ti rilru a.
An pute Shahjehan te, Akbara te leh
Ashoka te Moghul lal hote sulhnu chu India
sum hnar ber pakhat a lo ni ta reng mai a.
Heng an sak leh an siam lai hian, hetiang tur a
ni tih hresa hian an lo duang em ni ang? A nih
leh, keini kan pi leh pute hian thangtharte tan
hian sulhnu eng nge an neih ve? Tih te ka
suangtuah vel mai mai a. Kan pi leh pute hian
thlan thuk pui pui a, inphum leh sai ram
chhuah vel mai mai an atchilh lai khan,
thlangkawrvai hoten hmasawnna kawng
hrang hrang leh finna an lo neih thuk tawh zia
kan thil enho chuan min hrilh chiang hlein ka
hre bawk. Chuvangin, vawiin ni a, Mizo fate hi
i harh ve tawh ang u. Kan rama thil hlu leh
Tourist attaction kan neih theih dan tur leh
nakina thangtharte tana sum lak luh vena tur
thil hlu buaipui nachang hi i hre ve teh ang u
khai.
Hlawknate : Kan sawi tawh angin
Agriculture Summit 2006 ah hian thupui chu
Reform for Empowering the Farmer tih a ni
a. A hmun hi Vigyan Bhavan, Maulana Azad
Road, New Delhi a ni. He in lian pui chhungah
hian hall tih tham tak tak paruk a awm a.
Dining hall leh inthiarna zau leh nuam tak tak
leh office leh pawimawh tam tak a awm a ni.
Hetiang hmun changkang ka han hmu hi kei
pawh hlawk ka inti hle a ni. Tin, presentation
hrang hrang a]anga mithiam, a ngaihna
hriaten an han nei chu ropui ka tiin ka
ngaisang bon tawp. Khawvel huap leh Asia leh
National Level thlenga thil an hriat hneh zia
mawlh kha! Chu chauh chu a ni hleinem,
hmachhawp leh hmalam thlirna mumal tak
(Real vision) an neih ]hat dan te, slight a]anga
chart mumal lutuk an han show velte chuan
rualawh a tina hle mai! Kan Zoram mithiam
leh Policy makers te hian hetiang ang hian an
master ve a ngem? tih chu a ni.
Tin, State dangte hlawhtlinna leh
Farmer te tihchakna hmanraw ]angkai tak
tak, Farm Insurance lam te, Nation Spot
Market lam te, Bank lam ICICI, YES Bank etc.
te nena ]an lak hona mumal tak te nen.
Technology Development-ah chak takin an
kalpui lai hian, keini State hian eng chen nge
kan thlen ve tawh tih min ngaihtuah tir bawk
a ni.
Thunawi : New Delhi meuhah chuan
thil hi a va ropui em ka ti a ni. Chung zinga
]henkhat chauh han tarlang dawn teh ang.
1. Kawngpui : Kawngpui lian pui pui
leh thlur seng sungte, Over Bridge sei pui pui
leh mawi tak tak ka hmuh ruala ka rilru rawn
tinatu chu, Indian ]heuh ]heuh, State ]heuh
]heuh kan va inang love tih hi a ni mai.
2. Thingphun : Delhi khawpui zau leh
lian tak hi thingphunin a khat ti ila, kan sawi
sual lovang. Sorkar hmun pawimawh lai phei
- 27 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
chu Ngaw karah in an sa a ni ber a lawm ka ti
deuhva. Aizawl, Lunglei, Kolasib leh
Champhai te hian heng aia tam hi kan phun ve
theih ka ring, a pawimawhna leh a ]ulna kan
hriat phawt chuan.
3. Chaw : Nikhat niah Prime Minister
hminga buatsaih Lunch (Chhunchaw) kan han
ei chu, buaithlak tak a ni. Ka ]hianpa Nghaka
phei chuan, “Hnuk a ulh ]euh zawk a lawm le
a rawn ti a. A ni taka, thil chi hrang hrang tam
tak kha, dawhkan fai tak mai leh seipui maiah
hian a in hung phei tuarh mai a. Lak thiam
pawh har tak a ni. Kan hotunu Manuni meuh
pawh a thleng rit tawh lutuk, lak tur la
tuihmel tak tak a la tam bawk si a. Mazuali ten
an lo buaipui hial a ni awm e. Thianpa Nghaka
pawh a tahtawlin a la phei zel a, Chaw (rice)
awmna a thlen meuh chuan dah ngaihna awm
tawh hek lo, Chaw chu ka ei lo mai ang zuk
han ti a.
Ka sawi tum tak zawk chu, Nghaka leh
Pi Manuni te thleng vumzia leh rihzia lam
aimahin, Mizovin chaw kan tih leh Vai chaw
chu a dang deuh tih hi a ni. Kan chaw ei
tuihnai em em mai kan ei lai a ka rilrua lo lang
chu Daniela-te ]hianzaho pawh khan heng
ang hi chu an hnar phal lovanga! Ka ti deuh
hial asin le.
Kan ruilo : Vigyan Bhavan meuh chu a lo
ropui hle mai a, a faiin a thianghlim em em
vek a ni. Sipai leh Security lam pawh an duty
uluk hle mai a. A luhna kawngkharpui te chu
darthlalang dum fim kuk mai te a ni a. Tin,
inkalpawhna atan te pawh hman vek a ni. Chu
kawngkharpui ngei maiah chuan kan han lut
ve zan mai a. Security lam ten min han
checked zawh chuan ]hianpa chuan thil
theihnghilh a nei nge, a tlan let thut mai a.
Chutah dalthlalang ri bur chu kan han hriat ve
leh kan lehhawi thuai a, ]hianpa lo pai phei
chawn chawn chu kan va hmu a. Security-ho
lah chuan thinrim chu sawi loh, ‘Sorry, sorr’
tih pah chuan an lo dawm tak ]awk ]awk
zawk a. A! darthlalang kha ]ha hle lo se chu!
Kan keh darh nual ang chu, mahse, kan rui
chu a ni hauh lo a nia. Delhi Airport-a, Ticket
bungrum khawpa kan tluk sawp dan te, kan
nula nalh hmuh te leh ]hianpain an nu
underwear a lei vel dan te chu ka sawi tawh
lo mai ang.
A tawp ber atan, kan hotunu Manuni
chungah kan lawm hle a, keini chinchang
hrelo leh experience neilo te min kaihhruai
dan a thiamin, a ]hahnemngaihna leh
management thiam avangin thlawhnaa kan
zin bakah, thlenna nuam takah te kan thleng
thei niin kan inhria a, a chungah kan lawm tak
meuh meuh a ni.
Tin, hetiang min buatsaih a, kan kalna
leh hawnna senso zawng zawng min tum sak
a, Programme ropui tak min hman tirtu
Agriculture Deptt. chungah pawh lawmthu
kan sawi bawk a. Pathian min vengtu leh min
hruaitu hnenah lawmthu awm rawh se.
- 28 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
KANGDAMDAWI vrs THINGANCHHEDAWNG
Baby Lalremkimi
Senior Development Officer
Godrej Agrovet Limited Aizawl, Mizoram
Kangdamdawi, sap ]awng takin Jatropha kan tih mai, hmanlai a Palchawi emaw ‘Paldai’
tia hriat lar zawk chanchin hi bihchianna han nei teh ang u. A chin dan leh enkawl dan chu
zirchian vak a ]ulin ka hre lem lova. Thlai dang kan enkawl ]hin ai pawha enkawl awlsam, thlai
nung duh tak leh ]hang duang duh tak a, lei]ha nena enkawl loh pawhin duah takin a ]hang
duang thei a ni. }henkhat phei chuan hming thar vuahin Samdala Thlai te pawh an lo ti hial a
ni. Hetianga thlai enkawl awlsam tak ni chung hian kan ramah hian Sawrkar leh Company-in
heti taka kan buaipui bawk si lai hian kan loneitute chuan kan huan hung nan emaw chauh tea
kan la hmang duh hi chu chhan leh vang ]ha tak a awm anih ka ring a. Heng a chhan leh vang nia
ka ngaih, rinhlehna leh zawhna hrang hrangte ka han chhawp chhuak a. Han ngaituah ho teh
ang u.
1. Thupuia ka hman ang khian
Kangdamdawi hi loneitu tam takte chuan kan
la ringhlel a. Tunhmaa Tung leh Teak ang
bawk khan zawi zawiin kan zuzi ral leh mai
ang tih kan hlauhthawnpui a ni. A dik a,
hlauhthawnpui tlak pawh a ni reng bawk a.
Amaherawhchu, tunhma lama thu kan kalpui
]hin ‘a chin lam hi han uar phawt ila, a
hralhna lam chu a awm chhawm mai angtia
mawlmang taka kal tawh lovin kan thar
chhuah ang angte min lei saktu tur awm
phawt sela, chumi hnu chuan kan ching tawh
dawn nia tiin Sawrkar leh Company ]angho
chuan hma a la mek tawh a ni. Sawrkar chuan
he thu nemnghehna atan hian Godrej Agrovet
Limited Company nen September Ni 14. 2005
khan Inremsiamna thuthlung, MOU chu a lo
sign pui tawh a. He MoU hi tawp thut thei thil
a ni lova, danin he MoU hi a phuar nghet tlat
a, he MoU hi a hlawhtling lo palh anih chuan
cheng vaibelchhe chuang inchawi tir theih
hial a ni a, loneitute ai chuan Godrej Agrovet
Limited-te hian he MoU hi a hlawhtling
lovang tih kan hlau zawk a ni.
2. Loneitute hian kangdamdawi hi kan
hlawkpui ve tak tak ang em? tih hi kan
rilruah a len leh em em ka ring bawk a. Han
zir chiang dawn teh ang u. Kangdamdawi hi a
]hatna tam tak a awm rual rualin a ]hat lohna
a awm ve bawk a. A ]hat lohna leh loneitute
kan hnualna ber nia ka ngaih chu MIZO PA
rilrem loh zawng takin thlai vawilehkhata
hlawk hluai chu a ni lem lo a ni. Mizo pa
chuan kan kum khat hnathawh hi a kum veka
thar nghal kan duh ]hin a, chutiang chu
Kangdamdawiah hian a hmuh theih lem loh a
ni. Kangdamdawi hi sawhthing nen han
tehkhin ta ila, sawhthing chu a rate san laia
kan hralh fu hlauh anih chuan kan hlawk
hluai a ni, amaherawhchu, a rate a fuh loh vek
vek chuan tha na tak chungin kg-ah Rs 11-
emaw Rs 3/- a kan hralh te pawh a ]ul ]hin a
ni. Kangdamdawi han thlir veleh ta ila, a
market chu a chiang sa vang mai a, I tuh
a]anga a kum 3 naah I rah tir ang a, a kum
3-na a]ang chuan a kung leh hmun ngai reng
a]angin, tuh ]hat, vah ]hat, sam fai leh thlawh
ngai tawh lovin kum 30 a]anga kum 50 thleng
I thar chhuah chu I ring thei a ni. Hnathawhna
- 29 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
ngelnghet leh sum hnar ]ha tak a ni a, mahse,
sawi tawh ang khan vawilehkhata thai hlawk
hluai ni lovin, a hlawkna chu kum telin kan
thar chhuah rei lama chhiar zawk tur a ni. Tin,
Kangdamdawi hi kan ching anih pawhin a
tlem berah hectare 1 (]in 2
𝟏
𝟐
) hmunah chin a
ngai a, ]in chanve emaw aia tlemah kan ching
anih chuan a hlawkna hmuhchhuah a har
deuh. A tam lam erawh chu mimalin huan kan
neih zau lamah te leh enkawl kan inhuam
danah a innghat a ni.
3. Kangdamdawi hi lo Ching ta ila,
Hactare 1 (
]
in 2
𝟏
𝟐
) hmun a
]
ang hian sum
engzat nge ka beisei ve ang? A hralhna rate
lam te hi? tih zawhna hi han ngaihtuah ho leh
ta ila. Kangdamdawi hmanga sum kan lakluh
zat tur han thlir ho ta ila. Lungthu (triangular)
anga phuna feet 6 inkar hlata phun hian
Hactare 1 (]in 2
𝟏
𝟐
) hmunah kung 2500 a leng
a ni.
¥ Jatropha
6 feet 6 feet
sawhthing/
Aieng/
hmarcha etc.
Jatropha ¥ ¥ Jatropha
6 feet
Kan tuh a]anga kum 2-na thleng chu a sah
hlawi leh sihchhum nan hun kan hmang dawn
a ni. Lei a]anga feet 1-1
𝟏
𝟐
ah khan sah hlawi
tur a ni a, peng a lo insiam anga, kan sah
hlawi leh zel chuan peng tam tak a lo insiam
dawn a ni. Kandamdawi chu a peng tinah a
rah ]hin avangin peng 25-30 kan siam theih
chuan a rah pawh a hlawk zawk ngei ang. A
rah ]an kum khatna a]ang khan han chhut ta
ila, a tlem lamin kung khatah kg 2 a]anga kg 3
thar turin hisap ta ila. Kan hralhna rate hniam
thei ang ber Rs 5/- in chhut leh ta ila.
Example 1: Kg 2 x Kung 2500 = Kg 5000
Kg 5000 x Rs. 5/- = Rs. 10000/-
Example 2: Kg 3 x Kung 2500 = Kg 7500
Kg 7500 x Rs. 5/- = Rs 37500/-
He chhutna hi a tlem lam zela chhut a
ni a, Kangdamdawi kung pakhat, peng 25-30
nei hian a chi Kg 3 a]anga Kg 8 a pe chhuak
thei a ni. Tin, a rate hi Fix a la awm loh
avangin a rate hniam ber Rs 5/- a chhut a ni a,
Kg-ah Cheng 5/- ai chuan a man chu a
tlahniam dawn lova, a san lam erawh chu
Sawrkar leh Company leh Loneitute aiawh
]heuhte ]hukhawmina an rel tur a ni ang.
4. Kangdamdawi kan chin chuan a kum
thumnaah chauh a thar chhuah kan tel
dawn anih hmel a, kan tuh a
]
anga kum
khatna leh kum hnihna chhung kha eng
nge kan ei ve tak ang le? Hei hi zawhna
pawimawh tak a ni. Kan tuh a]anga kum
khatna leh kum hnihna chu sah hlawi leh
zikno sih chhum nan hun hman a ]ha a, a rah
tam tur chuan a peng kan siam hnem hmasak
a ngai a ni. A peng kan siam chhung kum hian
a karah sawhthing, aieng, hmarcha, thlasik
thlai leh buhte nen a la enkawl pawlh theih a.
Mahse, Kangdamdawi a lo awm takah chuan
kan thar chhuahte chu kum dang aiin a kiam
deuh hlek ang. Kangdamdawi karah hian
khuai pawh a enkawl pawlh theih bawk a ni.
5. A dawt leh atan chuan a tlem emaw a
tam emaw kan thar chhuah ang angte hi
Company-te chuan min lei sak ang em? tih
hi kan hlauhthawnna anih leh ngei ka ring a.
Godrej Agrovet Limited-te chuan MoU a kan
sign tawh angin, a tlem emaw a tam emaw,
Kangdamdawi chi Aizawl, Mamit leh Kolasib
District huam chhung a mi zawng zawng chu
- 30 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
Godrej Agrovet Limited Company-te hian an
lei vek dawn a ni. A tira bei tham te te kan lei
hian nakin lawkah chuan a tam zawk a hrin
chhuah kan ring ngei bawk a ni.
6. A rah kheh a harsa ang em? A zang si
a, kheh tam a va har awm ve? Kangdamdawi
hi a lo rah hian a hringa, a hmin hunah rawng
engin a rawn inthlak anga, rei lote hnuah lo
rovin, rawng ukin a lo inthlak a, a rawn khi
phek ]hin a ni. Awlsam tea hmehkeh zung
zung theih niin, a chi chu felfai takin a rawn
chhuak mai a ni. A rah pakhatah hian a chi 3 a
awm tlangpui a, a chi 1200-1500 hian kg 1 a
siam thei a ni. Kheh a harsat loh em avangin
khawl tam a awlsam a, puitling leh naupangte
pawhin awlsam tea kheh zung zung theih a ni.
7. Thlai dang tam tak aiin engvangin
nge Kangdamdawi hi ka chin ang? Tih
zawhna hi kan ngaihtuah pha lo pawh a ni
maithei a, han ngaihtuah ho leh ta ila. Kum tin
lo kan nei a, hah kul taia kumtluana kan
thawh hian kan thar chhuah nen han buk ta
ila, kumtluana kan tha sen zat nena
chawhrual chuan CHENG KHAT pawh kan
hmu mangin ka ring hauh lo a ni. A na kan ti a
ni maithei mahse, thudik ni miau hek.
Khawvel a inher danglam zel a, thil man te
pawhin san lam a pan ve tial tial zel a, kan lo
neih dan pawh kan thlak danglam a hun ve
bawk a ni. Kum tin ‘tlang’ lo neiha vah thar
‘Shifting cultivation bansanin lo ngelnghet
permanent cultivation lam hawi te pawh hi a
hun tawh a, kan ram leh tha pawhin min daih
zozai tawh lo a ni. Bengali sumdawng ang
deuhin lo kan neih pawhin a hralhna chiang
sa tur thlai enkawl hi a fuh tawh ber a. Thlai
kan chin/enkawlte pawh hi a thar chhuah a
tam leh a ]awih a tam mai mai lo ang maw tih
zawhna hi in zawt let ta vek ila a ]ha awm e.
8. Anih leh Godrej Agrovet Limited
Company hmalakna mek leh ruahmanna
zelte hi.... kan hriat chak tur leh hriat ]ul em
em a ni a. Godrej Agrovet Limited chuan
Office ngelnghet Khatla, Circuit Road, Tawrh
Bawm Office chungah a nei a. Thawktu pawh
Mizo vek lain, Agriculture lama mithiam tak
tak ten an ]hutchilh reng a ni. 2006 a]ang
khan Kangdamdawi bikah pawh Awareness
Campaign-te neiin, January 07 thleng khan
Awareness Campaign vawi 58 lai a lo
huaihawt tawh a. Khaw tinah VC te
hriatpuinain Jatropha Growers Society te din
puiin, Kangdamdawi ching ]hate tan Bank
Loan-te pawh lak theih turin ruahmanna a
siam mek a ni. Khaw tinah Kangdamdawi an
chin dante ngun takin a enpui zel a, a ching
]ha leh ching tam khuaah te chuan Collection
centre, hmun leh hmuna an hralh theihna
turin hmalak chhoh zel a tum a ni. A ching an
tam tawk a, a chi lei tur tam tham a awm hun
hunah a herna khawl pawh MoU a an sign
angin bun ngei a tum bawk a ni.
Zawhna kan tarlan tak leh theih ang
anga ka experience a]anga kan chhan ve tak
te hian Kangdamdawi Vrs Thinganchhedawng
tih thupui ka hman nachhan leh a chak zawk
nia ka puan chu inhriatthiam theih ngei ka
beisei a ni.
- 31 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
KEIMAHNI
‘A’ PROMOTION :
Heng SDAO te hi i/c DAO atan dah an ni.
1. Pu R. Lalnunzira, SDAO, Serchhip - i/c DAO, Serchhip.
2. Pu Lalengzauva, SDAO, Lawngtlai - i/c DAO, Lawngtlai.
‘B’ APPOINTMENT :
Heng mite hi NWDPRA Project hnuaiah Co-Organiser & Functionaries atan Contract Basis-a
appointment pek an ni.
1. John Vanrammawia, Co-Organiser.
2. Lal]hakima, Project Functionaries.
3. Vanrovi, Project Functionaries.
‘C’ TRANSFER & POSTING :
Sl. Name of Officers Present place of posting New place of posting
No. & Designation
1. J. K. Sawihmingthanga J.E., SDAO Office, Saiha DAE Office, Lunglei.
2. K. Lalbiakzuala J.E., DAE Office, Lunglei SDAE Office, Saiha.
‘D’ SUNNA :
Heng kan thawhpuite hian min boralsan a, pawi kan tiin an chhungte kan tuarpui em em a
ni.
1. Pi M. Saikaptluangi, Peon, Directorate of Agriculture, Aizawl - 11.11.06
2. Pu Lal]huamliana, G/S, DAO Office, Aizawl - 14.11.06
3. Pu Hrangsiama, Group ‘D’, DAO Office, Lunglei - 25.12.06
4. Pu Lalsina, Group ‘D’, DAE Office, Aizawl - 30.12.06
‘E’ PAWIMAWH DANG :
1. NI 15.12.2006 LAWNGTLAI D.A.O OFFICE THAR HAWN A NI :
Ni 15.12.2006 khan Pu H. Rammawi, Hon’ble Agriculture Minister chuan Lawngtlai DAO
Office thar a hawng a. Zoram ei leh bar intodelhna atan hmanraw ]ha tak anih dawn avangin,
Agriculture Department hnuaia hnathawktu zawng zawngte chu an thiamna leh an finna te Kut
hnathawktute tana hmang ]angkai zel turin a fuih a, kut hnathawktute pawhin taima tak leh
- 32 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
rinawm taka hna thawk a, thawktute ]awiawm thiam turin a fuih bawk.
Pu H. Rammawi, Hon’ble Minister hi Officer eng emaw zatin an ]awiawmin a hnung an zui a ni.
2. AGRICULTURE DEPARTMENT-A THAWK ZAWNG ZAWNGTE KUMTHAR INHLAN THARNA
LEH INFUIH THARNA NEIH A NI.
Vawiin - 19.1.2007 (11:00 A.M) hian Agriculture Department-a thawktu zawng zawngte
Kumthar inhlan tharna leh infuih tharna programme hlimawm tak Agriculture Conference Hall,
Aizawlah neih a ni a.
He kumthar inhlan tharna leh infuih tharna programme hman puitu Pu Lalramthanga
Tochhawng, Commissioner-cum-Director of Agriculture & Chairman, AGOSA chuan fuihna thu
]ha tak tak a sawi a. Agriculture-in hma kan lak dan pangngai rengte hi changkang leh hmasawn
zawnga kalpui thar a ]ul em em a, chumi atan chuan mithiam tak tak awmna Department a nih
avangin mithiam ten kan thiamna hmang ]angkai ila, Agriculture Department hmang hian
Zoramah ei leh bar kan lo intodelh ngei theihna tur hian ]an lak a ]ul zual a ni tiin a fuih.
Agriculture Department hi Technical Department a ni a, Doctor pawimawh ang thovin Technical
mithiamte hi in pawimawh a, in nihna hi Zoram tan in lek lam ngam tur a ni tiin a fuih bawk.
Agriculture Department hian kan mi pawimawh ber kan target group farmers (Zoram
mipui 70% vel) te hi kan ngai pawimawh tur a ni a, an tan kan thiamna zawng zawng hi kan
hmang tur a ni a ti. Agriculture-a mithiamte hian Zoram chhungah leh Agriculture Department-ah
chauh ni lovin, an thiamna hmang ]angkai turin tawlh chhuak ngam ila, private-a ding ngam turin
hmun zau zawk leh hna dang ]ha zawk kan zawng tur a ni tiin a fuih. Thawktu zawng zawngte
hian Zoram ei leh bara a lo intodelh theihna tur hian tih tur kan nei ]heuh a, tumah kan awl thei
lova, kan vaiin kan ]ang tlang anga, kan pawimawhna ]heuhte hriain kan thawk tlang dial dial a
ni tiin a fuih bawk.
He inhlan tharna leh infuih tharna inkhawm hi Dr. H. Saithantluanga, Deputy Director
(Planning)-cum-Vice Chairman, AGOSA-in a kaihruai a, Pu R. K. Nithanga, ASSO, Secretary i/c
Organisation & Fund Collection, AGOSA-in hunserh leh inhlan tharna ]awngtaina a hmang a,
Pu K. Lianzova, Deputy Director (Admn.), ECM, AGOSA-in Office inrelbawlna chungchang thu a
sawi a, Pu R. Zoramthanga, Asst. Agril. Information Officer, Secretary i/c Publicity, AGOSA-in
office awmdan mawi tih a sawi bawk a. Pi R. Lalhmingliani, Stenographer-in Pathian thua infuih
tharna a sawi bawk. Officer-te leh Staff ten Agriculture hmasawnna tur chi hrang hrang leh
inrelbawlna ]ha kan zawm turte an sawi bawk a ni.
He Programme hlimawm tak an hman hi Agriculture Department-a thawktu zawng zawng
ten nuam an tiin, zawngchhang thlak an ti hle a. Officer leh Staff pawh an kal ]hahnem hle a ni.
- 33 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
3. MAUTAM LO THLENG MEK HMACHHAWN TURIN, KUT HNATHAWKTUTE
HAM}HATNA ATAN MIZORAM SAWRKARIN AIENG CHIN BEIHPUI THLAK A TUM:
Mautam lo thleng mek hmachhawn turin leh kuthnathawktute ham]hatna turin Mizoram
sorkar chuan Aieng chin beihpui thlak a tum a. He programme hi a hlawhtlinna tur chuan
Mizoram tlawmngai pawl hrang hrangte ]awiawmna nena thawhho a ngai a. Chuvangin Mizoram
hmun hrang hranga Aieng chi leina tur a sem chhuahna tur thlan chhuah khuaah te hian Mizoram
Sorkar chuan Village Council, YMA, MUP leh AMFU-te thawhpuina a ngen a ni.
March ni 5-10, 2007 chhung hian a hnuaia Aieng chi leina tur khua 71 ruatah te hian lei
zawh vek tum a ni a, hemi hnu lamah chuan lei a ni tawh lovang. Aieng chi leikhawm sate hi
March ni 12-17, 2007 chhungin a chingtu turte hnenah sem chhuah nghal tum a ni. Aieng chi lei
khawmna tur khuate chu-
I. Khawzawl Horticulture Division -
1. Khawzawl 2. Khawhai 3. Ngopa 4. Champhai 5. Dungtlang
II. Lunglei Horticulture Division -
1. Lunglei 2. Hnahthial 3. }awipui N-II 4. Haulawng 5. Tlabung
6. Lungsen 7. Kauchhuah 8. S. Vanlaiphai 9. Thingfal
III. Serchhip Horticulture Division -
1. Serchhip 2. Thenzawl 3. East Lungdar 4. Khawlailung
5. N. Vanlaiphai
IV. Tuidam Horticulture Division -
1. Reiek 2. Darlung 3. Rawpuichhip 4. Lengpui
5. W. Phaileng 6. Mamit 7. Phuldungsei 8. Kawrthah
9. Zawlnuam
V. Lawngtlai Horticulture Division -
1. Sangau 2. Siachangkawn 3. Chhawntlangpui 4. Lawngtlai
5. Mampui 6. Diltlang 7. Bungtlang ‘S’ 8. Nghalimlui
9. Vaseikai 10. Devosora ‘N’ 11. Chawngte ‘P’ 12. Kamalanagar
13. Borapansury
VI. Saiha Horticulture Division -
1. Tuipang 2. Saiha 3. Niawhtlang
VII. Kolasib Horticulture Division -
1. Kolasib 2. Thingdawl 3. Kawnpui 4. Hortoki 5. Khamrang
6. Mualkhang 7. Bilkhawthlir 8. Vairengte 9. Lungdai 10. Serkawn
11. Nisapui 12. Lungmuat 13. N. Chaltlang 14. N. Hlimen
15. Bukpui 16. Thingthelh 17. Saipum 18. Zanlawn
- 34 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006
VIII. Aizawl Horticulture Division -
1. Aizawl South (Wholesale Market Ngaizel)
2. Aizawl North (Wholesale Market Hunthar)
3. Darlawn
4. Khanpui
5. Thingsulthliah
6. Suangpuilawn
7. Aibawk
8. Saitual
9. Ratu
Heng Aieng chi lei khawmna khua a]angte hian a tuam chin tur khuaah te semchhuah leh a
ni anga, Mizoram puma khaw 400 vel chu he Programme hnuaiah hian tuam chhuah tum niin
chhungkaw 21,000 vel chuan an hlawkpui thei dawn a ni.
Aieng chi hi Kg 1 Rs. 8.50 in a leikhawmna tur khuaah lei tur a ni a, Aieng chi chu a hriselin
a fai ]ha tur a ni. Aieng chi hralh tur chuan Buara him leh phui ]haah khungin a leina tur khua
hnai berah hun tiam chhungin a pe thei ang. Buara ipah chuan a hralhtu hming tarlan zel tur a ni
a, Aieng ni lo, thildang khung a nih chuan a leina pawisa pek an ni lovang. Buara ip hi a chi
hralhtu tum tur a ni a, Aieng chi man chu a hralhna hmunah pek nghal zel a ni ang.
Aieng hi a chingtu tur chhungkaw khat zelah 5 qtls zela sem tum a ni.
- 35 -
AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT-DEC. 2006